سوال:
سوره فیل از داستان “اصحاب فیل” بحث می کند و در سوره واژه های “طیر” و “ابابیل” و “سجیل” استفاده می شود. آیا منظوراز طیر ابابیل چه نوع پرندگانی است؟ و آیا پرنده ای بنام “ابابیل” وجود دارد؟
جواب:
این سوره به این دلیل سوره فیل نامیده شده که به داستان اصحاب فیل می‌پردازد؛ روایت است که اصحابی که به قصد خراب‌کردن کعبه از سرزمین خود حرکت کردند ولی خداوند متعال برنامه های آنها در بین راه نابود كرد.
طیر” پرندگان، جمع طائِر است. هر چیزی که بال دارد و در هوا پرواز می کند “طائر” نامیده می شود. (مفردات) پرنده نیز طائر است چون با دو بال خود پرواز می کند (انعام 6/38)
چنانچه “طیر” معنی پرنده ها می دهد و با استعمال الف و لام معرفه بطور الطیر می باشد. اما در این آیه “طیر” بدون الف و لام است. زیرا اینجا آنهایی که پرواز می کنند پرنده ها نیستند بلکه ابرهای گدازه ای هستند. “ابابیل” بمعنی دسته – دسته، گروه-گروه است . علاه بر این ابابیل با ابل هم ریشه هستند. معنای اصلی ایبیل تکه –تکه شدن ، سنگین بودن و پوشاندن است . و گله شتر که این سه معنی را در کنار هم دارد ، “ابل” گفته می شود. یعنی اِبِل: بمعنی شتران اطلاق می شود. و به تعداد زیادی از شتران = إبل مؤبّلة گفته می شود (العین). به نظر ابو حاتم ، گفتن اینكه “این مرد ابل دارد” در این معنی است كه او 100 شتر دارد (مقایس اللغة). به این علت ” وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ” در این معناست که ” چیزهای پرواز کننده مانند مجموعه شتر را بر روی آنها فرستاد (المفردات) ابل همچنین به معنی ابر باران است (القاموس). یکی از دانشمندان زبان عربی المبرد به واژه “ابل” که در آیه “آیا (این انسانها) با تأمل به ابرها نمی نگرند که چگونه آفریده شده؟”(الغاشیه88/17) ذکر شده است معنای انبوه ابرها داده است (شوقانی، فتح القادر)
بنابر این برای اینکه ابابیل از ریشه ابل می باشد و با در نظر گرفتن تعریف المبرد لازم هست وی را ” توده های ابر ضخیم که در یک ردیف پرواز می کنند “ویا” گدازه ای از آتشفشان بیرون می آید و ابرهای خاکستر” نامید. بنابر این پرنده ای بنام ابابیل وجود ندارد. این فکر خرافاتی بیش نیست. علاوه بر این واژه‌ي سجیل سنگی که با جوشاندن گل ایجاد می شود، سجیل يک کلمه‌ي فارسي و معرّب است و به معنای “سنگ گل” آمده است. سجیل همچنین درنتیجه فوران آتشفشانی بر روی قوم لوط نیز بارید و آنها را هلاک کرد.
