روزه رمضان یکی از ارکان و فرایض اسلام است :
خداوند متعال می‌فرماید :
) یَا أیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقُونَ(
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر شما روزه واجب شده است همان گونه که برکسانی که پیش از شما بوده‌اند واجب بوده است تا باشد که پرهیزگار شوید».
تا جایی که می‌فرماید :
)شَهرُ رَمَضَانَ الَّذِی أَنزِلَ فِیهِ القُرآنُ هُدَی لِّلنَّاسِ وَ بَیِّنَاتٍ مِّن الهُدَی وَ الفُرقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلِیَصُمهُ( (بقره – 183 – 185)
«ماه رمضان همان است که قرآن در آن فرو فرستاده شد تا مردم را راهنمایی کند و نشانه‌ها و آیات روشنی از ارشاد (به حق و حقیقت) باشد و میان (حق و باطل در همه ادوار) جدایی افکند پس هر کس از شما (فرا رسیدن) این ماه را دریابد باید که آن را روزه بگیرد».
از ابن عمر روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (بنی الإسلام علی خمس : شهادة أن لا إلا إلا الله، و أن محمدا رسول الله، و إقام الصلاة، و إیتاه الزکاة و حج البیت وصوم رمضان)بخاری و مسلم
یعنی: «اسلام از پنج رکن تشکیل شده است : شهادتین، برپایی نماز، دادن زکات و حج خانه خدا و روزه ماه رمضان».
همه علماء متفقند که روزه ماه مبارک رمضان واجب است و اگر فردی وجوب آن را انکار نماید و یا مسلمانان را در مورد روزه رمضان به شک و تردید بیندازد و آن را به باد مسخره گیرد از اسلام خارج می شود، که این به معنی تکذیب خدا و پیامبر می باشد، به چنین شخصی باید دستور داده شود که توبه کند و در صورتی که از توبه سرباز زند مرتد شناخته خواهد شد و باید توسط حاکم اعدام و بدون انجام مراسم اسلامی در مورد او، خارج از مقابر مسلمین دفن شود تا بوی تعفن او مسلمانان را آزار ندهد.
فضیلت ماه مبارک رمضان:
رمضان موسمیست بزرگ که ثواب اعمال در آن زیادتر و دروازه های خیر برایطالبان آن گشوده می گردد، رمضان ماه خیر و برکت و انفاق است. در قرآن از این ماه به نام هدایت کننده مردم یاد شده، اول آن رحمت، وسط آن آمرزش و آخر آن آزادی از آتش جهنم است. احادیث زیادی در بزرگی این ماه وارد شده، در صحیح بخاری و مسلم آمده است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: چون رمضان فرا رسد دروازه های بهشت باز شده و دروازه های دوزخ بسته می شود و شیاطین به زنجیر کشیده می شوند.
و چون اعمال خیر در این ماه زیاد می شود، و همچنین برای تشویق به انجام اعمال صالح دروازه های بهشت باز می گردد و برعکس چون اهل ایمان کمتر مرتکب گناه می شوند شیاطین به زنجیر کشیده می شوند و نمی توانند همچون دیگر ماهها به اهداف خود دست یابند.
خداوند پنج چیز را در ماه مبارک رمضان از خصوصیات امت اسلامی قرار داده است که عبارتند از:
1) خوشبو بودن دهان روزه دار نزد خدا که در اثر خالی بودن معده به وجودمی آید و مردم آن را ناپسند می دانند که این نزد خدا از بوی مسک نیز بهتر است؛ زیرا که در اثرعبادت خدا پدید آمده، و هرچه ناشی از طاعت و عبادت خدا باشد نزد پروردگار محبوب است و خداوند خوبتر و بهتر از آن را به عبادت کننده می دهد.
2) استغفار ملائکه برای روزه داران تا هنگام افطار شان، ملائکه هایی که معصوم و مکرمند، راستی که این ملائکه های معصوم و مکرم قابلیت آن را دارند که دعایشان در حق روزه داران قبول شود و این خود دلالت بر بلند قدر بودن روزه داران می نماید.
3) خداوند هر روز بهشت خود را زینت می دهد و می فرماید: چیزی نمانده که بندگان نیکوکارم مشقت را از دوش بر افکنند و بسوی تو آیند. مشقت یعنی مشقت دنیا. خداوند هرروز بهشت را زینت می دهد تا بندگانش را برای رسیدن بدان تشویق نماید.
4) در این ماه مبارک شیاطین به زنجیر کشیده می شوند و مانند دیگر ماهها نمی توانند به اهداف خود برسند و این از فضل خدا بر بندگان صالح می باشد که دشمنشان را زندانی کرده لذا ما مشاهده می کنیم که پرهیز کاران در این ماه نسبت به ماههای دیگر بیشتر رغبت به انجام اعمال خیر و دوری از گناه را از خود نشان می دهند.
5) خداوند در آخرین شب این ماه مبارک گناهان امت محمد صلی الله علیه وسلم را می آمرزد بشرط اینکه حق این ماه مبارک مانند نماز و روزه را به جای آورده باشد. پس ماه مبارک رمضان برای کسیکه از گناهان دوری نماید و مشغول طاعت و عبارت شود نعمتیست بس بزرگ که شایسته است آنرا غنیمت شمارد.
فضیلت روزه:
از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (من صام رمضان إیمانا و احتسابا غفرله ما تقدم من ذنبه) بخاری و مسلم
یعنی: «کسی که از روی ایمان و امید کسب اجر و پاداش، ماه رمضان را روزه بگیرد گناهان (صغیره) گذشته او بخشوده می‌شود».
از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : خداوند عزوجل می‌فرماید : « کل عمل ابن آدم له إلاالصیام فإنه لی و أنا أجزی به، و الصیام جنة، فإذا کان یوم صوم أحدکم فلا یرفت و لایصخب و لایجهل، فإن شاتمه أحد و قاتله فلیقل إنی صائم، مرتین، والذی نفس محمد بیده لخلوف فم الصائم أطیب عند الله یوم القیامة من ریح المسک، و للصائم فرحتان یفرحهما : إذا أفطر فرح بفطره، و إذا لقی ربه فرح بصومه ( بخاری و مسلم
یعنی: «هرگاه کاری که انسان انجام می‌دهد، برای خود او است. مگر روزه که برای من است و من پاداش آن را می‌دهم، و روزه سپر است پس هرگاه کسی از شما روزه بود، سخن زشت نگوید و دشمنی نکند و اعمال جاهلانه را انجام ندهد و اگر کسی به او دشنام داد یا با او دعوا کرد دوبار بگوید من روزه هستم، قسم به ذاتی که جان محمد در دست اوست بوی دهان روزه‌دار در روز قیامت نزد خدا از بوی مسک بهتر است، و شخص روزه‌دار در دوزمان خوشحال می‌شود یکی زمانی که افطار می‌کند و دیگری زمانی که با پروردگارش ملاقات می‌کند».
از سهل بن سعد روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : (إن فی الجنة بابا یقال له الریان یدخل منه الصائمون یوم القیامة لایدخل منه أحد غیرهم یقال : أین الصائمون؟ فیقومون لایدخل منه أحد غیرهم، فإذا دخلوا أغلق فلم یدخل منه أحد)بخاری و مسلم
یعنی: «در بهشت دروازه‌ای هست که به آن «ریان» گفته می‌شود، روز قیامت فقط روزه‌داران از آن دروازه داخل می‌شوند، کسی جز آنان نمی‌تواند از آن وارد شود، گفته می‌شود روزه‌داران کجایند؟ فقط روزه‌داران بلند شده و از آن دروازه وارد می‌شوند وقتی داخل شدند در بسته می‌شود و دیگر کسی از آن وارد نمی‌شود».
از چه راهی فرا رسیدن، ماه رمضان به ثبوت می‌رسد؟
فرا رسیدن ماه رمضان، ازدو راه ثابت می‌گردد: یکی رویت هلال ماه رمضان ولو اینکه وسیله یک نفر عادل باشد. دوم تمام‌کردن سی روزه ماه شعبان.
1-از ابن عمر روایت است‌که “مردم در صدد رویت هلال ماه رمضان بودند،که من به پیامبر، خبردادم‌که هلال را دیده‌ام، او خود روزه‌گرفت و بمردم نیزدستور دادکه روزه بگیرند“. بروایت ابوداود و حاکم و ابن حبان‌که این دو نفر آن را “صحیح“ دانسته‌اند.
2-از ابوهریره روایت است که پیامبر صلی الله علیه و سلم گفت:" صوموا لرؤیته وأفطروا لرؤیته، فإن غم علیکم فأکملوا عدة شعبان ثلاثین یوما [هر رقت هلال ماه رمضان را رویت کردید، روزه بگیرید و هروقت هلال شوال را رویت‌کردید، روزه را بخورید و روزه نباشید. اگرهوا ابری بود و نتوانستید هلال رمضان را رویت‌کنید، سی روزه شعبان را تکمیل کنید]". بروایت بخاری و مسلم.
ترمذی‌گفته است: بیشتر اهل علم بدینطریق عمل می‌کنند وگفته‌اند:که برای روزه‌گرفتن، شهادت وگواهی یک نفر مردکه بگوید من هلال را دیده‌ام، مورد قبول است. و رای امام شافعی و امام احمد و ابن المبارک نیز چنین می‌باشد و نووی‌گفته است: اصح آنست. واما در‌باره ثبوت رویت هلال شوال: بنابرای عموم فقها، رویت یک مرد عادل وگواهی وی پذیرفته نمی‌شود، بلکه باید سی روزه ماه رمضان تکمیل گردد یا اینکه دو نفرگواه عادل برویت هلال شوال‌گواهی دهند. ولی ابوثور گفته است ثبوت رویت هلال شوال وهلال رمضان، با هم فرقی ندارند وبرای هر دو،گواهی یک نفر عادل قبول است.
اگر کسی تنها هلال را رویت کرد:
پیشوایان فقه اتفاق دارند، بر اینکه هر کس، تنها هلال ماه رمضان را دید، باید او روزه باشد. ولی عطاء مخالفت‌کرده وگفته است: بر وی واجب نیست‌که روزه بگیرد، مگراینکه شخص دیگری نیزبا وی هلال را رویت‌کند. ودرباره رویت هلال شوال اختلاف کرده‌اند: آیا اگر شخصی هلال شوال را رویت کرد باید افطار کند؟ حق آنست که باید افطار کند، همانگونه که شافعی و ابوثور گفته‌اند. زیرا پیامبر صلی الله علیه و سلم بهنگام رویت هلال روزه و افطار را واجب کرده است و شخصی‌که هلال را می‌بیند، بطور یقینی رویت برایش پیش آمده، و مدارآن بر حس است و نیازی به مشارکت غیر ندارد.
بر چه کسانی روزه رمضان واجب است؟
بنا به اجماع علمای فقه روزه برهر مسلمان عاقل بالغ تندرست غیر مسافر، واجب است و برای زنان علاوه بر شرایط فوق، شرط است‌که از خون “حیض“ و “نفاس“ نیز پاک باشند. بنابراین برکافر و دیوانه و بچه و یمار و مسافر و حایض و نفساء و پیرمرد ناتوان و پیرزن ناتوان و زن آبستن و زن شیرده، روزه رمضان واجب نیست. البته بعضی از اینها بطور مطلق بر آنها روزه واجب نیست مانند:کافر و دیوانه. و بعضی ازآنها از سرپرستان خواسته می‌شود،که آنان را بروزه‌گرفتن دستور دهند، و بربعضی ازآنها واجب است‌که روزه رمضان را بخورند وآن را قضاء‌کنند. و برای بعضی از آنها اجازه روزه خوردن، داده شده است‌که در آنصورت فدیه آن واجب می‌باشد.
اگر کسی به دلیل پیری یا امثال آن نتواند روزه بگیرد، می‌تواند روزه‌اش را بخورد ولی باید به ازای هر روز، مسکینی را غذا بدهد؛ به دلیل فرموده خداوند متعال :
) وَ عَلَی الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فُدیَةٌ طَعَامُ مِسکِین ( (بقره : 184)
«و بر کسانی که توانایی انجام آن (روزه) را ندارند (همچون پیران ضعیف و بیماران همیشگی) لازم است کفاره بدهند و آن خوراک مسکینی است».
اگر زنان حامله و شیرده توانایی روزه گرفتن را نداشته و یا از آسیب دیدن کودکشان بیم داشته باشند، می‌توانند روزه نگیرند ولی باید فدیه بدهند و لازم نیست روزه را قضا کنند :
از ابن عباس روایت است : (رخص للشیخ الکبیر و العجوز الکبیرة فی ذلک و هما یطیقان الصوم أن یفطرا إن شاءا، و یطعما کل یوم مسکینا، و لا قضاء علیهما، ثم نسخ ذلک فی هذا الآیه ) فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلِیَصُمهُ ( و ثبت للشیخ الکبیر و العجوز الکبیرة إذا کان لایطیقان الصوم و الجلی و المرضع إذا خافتا أفطرتا، و أطعمتا کل یوم مسیکنا).
یعنی:«به پیرمرد و پیرزنی که توانایی روزه گرفتن را دارند اجازه داده شد تا اگر خواستند روزه نگیرند و به ازای هر روز، مسکینی را غذا بدهند و قضای روزه بر آنها لازم نیست؛ سپس این حکم با آیه ) فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهرَ فَلِیَصُمهُ ( نسخ شد ولی (آن حکم) برای پیرمرد و پیرزنی که توانایی روزه گرفتن را ندارند ثابت مانده است. هچنین زن حامله و شیرده‌ای که (بر حال خود یا بچه) بیم دارند می‌توانند روزه نگیرند و به ازای هر روز، یک مسکین را طعام دهند».
