مسأله ربا

مسأله ربا

زیر بنای اقتصادی اگر ناسالم باشد باعث نابودی و تباهی ابعاداجتماعی سیاسی فرهنگی می شود. بنابراین دانستن اصول درست و صحیح بنیادهای اقتصادی از دیدگاه اسلام سر نوشت ساز است. ربا یکی از مسائل بسیار مهم است که در آیات و احادیث فراوانی به آن اشاره شده است. از جمله:

الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبَا لاَ يَقُومُونَ إِلاَّ كَمَا يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطَانُ مِنَ الْمَسِّ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا فَمَن جَاءهُ مَوْعِظَةٌ مِّن رَّبِّهِ فَانتَهَىَ فَلَهُ مَا سَلَفَ وَأَمْرُهُ إِلَى اللّهِ وَمَنْ عَادَ فَأُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ *

كسانى كه ربا مى‏ خورند، (از گور) برنمى‏ خيزند مگر مانند برخاستن كسى كه شيطان بر اثر تماس‏، آشفته‏ سرش كرده است‏. اين بدان سبب است كه آنان گفتند: (داد و ستد صرفاً مانند رباست‏.) و حال آنكه خدا داد و ستد را حلال‏، و ربا را حرام گردانيده است‏. پس‏، هر كس‏، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد، و (از رباخوارى‏) باز ايستاد، آنچه گذشته‏، از آنِ اوست‏، و كارش به خدا واگذار مى ‏شود، و كسانى كه (به رباخوارى‏) باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.*

يَمْحَقُ اللّهُ الْرِّبَا وَيُرْبِي الصَّدَقَاتِ وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ كُلَّ كَفَّارٍ أَثِيمٍ *

خدا از (بركت‏) ربا مى‏ كاهد، و بر صدقات مى ‏افزايد، و خداوند هيچ ناسپاس گناهكارى را دوست نمى ‏دارد.

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ*

كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده و نماز بر پا داشته و زكات داده‏ اند، پاداش آنان نزد پروردگارشان براى آنان خواهد بود؛ و نه بيمى بر آنان است و نه اندوهگين مى‏ شوند.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ *

اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد، از خدا پروا كنيد؛ و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است واگذاريد.

فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ *

و اگر (چنين‏) نكرديد، بدانيد به جنگ با خدا و فرستاده وى‏، برخاسته ‏ايد؛ و اگر توبه كنيد، سرمايه ‏هاى شما از خودتان است‏. نه ستم مى كنيد و نه ستم مى ‏بينيد.[1]

وَمَا آتَيْتُم مِّن رِّبًا لِّيَرْبُوَ فِي أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا يَرْبُو عِندَ اللَّهِ وَمَا آتَيْتُم مِّن زَكَاةٍ تُرِيدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ  [2]

و آنچه [به قصد] ربا مى‏ دهيد تا در اموال مردم سود و افزايش بردارد نزد خدا فزونى نمى‏ گيرد و[لى] آنچه را از زكات در حالى كه خشنودى خدا را خواستاريد داديد پس آنان همان فزونى‏ يافتگانند [و مضاعف مى ‏شود].

و همچنین در حدیثی به نقل از ابو سعید خدری:پیامبر( ص)میفرمایند:

 در ازای طلا باید طلا، در ازای  گندم باید گندم،  در ازای جو  باید جو، در ازای خرما باید خرما، و در ازای نمک باید نمک داد. به همان اندازه که داده ای باید بگیری نه کمتر و نه بیشتر. چون اگر بیشتر بگیری بهره(ربا) محسوب می شود هم کسی که داده وکسی که می گیرد گناه کرده. [3]

ربا دادن و گرفتن هر دو حرام است. اما در مذاهب مختلف ازاین حدیث به صورتهای مختلف برداشت کرده اند. برخی فقط جنس را ملاک قرار داده اند و می گویند:  باز پس دادن از جنس دیگر ممکن است. برای مثال  کسی که نقره قرض گرفته باشد،  در قبالش می تواند طلا  باز پس دهد . برخی دیگر گفتند:

باید در وزن مساوات را مراعات کرد. دیگری گفت در مقدار و یا اندازه باید مثل هم باشد.

این نظرهای نا درست که در زمانهای اخیر به خاطر دور شدن مردم از قرآن وجا افتادن این طرز فکر نادرست که قرآن کتابیست که خواندن آن ثواب دارد ولی به باطن و اصل توجهی نمی شود.

در اصل خداوند فقط سودی که از خرید و فروش باشد را حلال وجائز می داند. در حدیثی پیامبرصلی الله علیه و سلم می فرماید: بهره(ربا) فقط در رد و بدل قرض می شود.

حتی وام گرفتن  تا در شرایط ناچاری مطلق نباشی جائز نمی باشد.  این مانند آن است که برای زنده ماندن چاره ای جز خوردن گوشت خوک نداشته باشیم.

فردی که قرض گرفته باید به موقع آن را پس بدهد. اما اگر نتواند و دیر شده،  مرتکب جرم مالی می شود و در این شرایط باید در اولین فرصت قرض را پرداخته ضرر مادی راجبران کند. بدون آن که  بهره و ربا باشد.  با مثال ساده این را توضیح می دهیم:

فرضا از شخصی 1000تومان قرض گرفته ایم.  اما چون نتوانستیم به موقع پس بدهیم، با یک ماه تاخیر ارجاع کردیم. در این صورت  باید 1000 تومان را پس داد و علاوه بر آن 1000تومان دیگر هم به او بدهیم تا مدت یک ماه (به مقدار زمانی که ما تأخیر داشتیم) از آن استفاده کند. بعد گذاست یک ماه  آن فرد دوباره مبلغ  1000 تومان را باید به ما پس دهد، تا جزای یک ماهی که دیر پرداخت کرده بودیم را ادا کرده باشیم. واگر نتوانستیم به همان میزان پول بدهیم کمتر داده ولی مدت زمان بیشتری در دست او باشد. برای مثال به جای آن 1000تومان اضافی که میدادیم اگر نداشتیم 100تومان اضافی میدهیم ولی به جای یک ماه در مدت ده ماه به ما باز پس دهد.

بانکها و ادارات دولتی هم باید ازاین سیستم استفاده کنند.  برای مثال جریمه ای که در صورت دیر پرداخت قبض داده می شود،  بعد از مدت تاخیر از قبض بعدی باید کم شود. پرداخت هر سودی غیر از این سیستم ربا محسوب می شود و حرام است. چون کل بانک ها از این سیستم استفاده نمی کنند، یا مشتری هایشان ضرر می بیند و یا خود بانک ها ورشکست می شوند. و امروز به وضوح این ورشکست هارا داریم مشاهده می کنیم. اسلام طوری برنامه ریزی شده است که در اقتصاد حکمت و سود، امنیت و عدم ورشکستگی را  تضمین می کند اما متأسفانه آن را خوب نشناخته ایم و سرگردان دنبال سود بیشتر هستیم که علاوه بر گناه بودن،  اصلا در برکتی هم دارد.