مَجاز چیست. آیا در قران مّجاز وجود دارد؟
ابن تمیمه می گوید که مّجاز نام دیگر دروغ است. به نظر شما در قران مَجاز وجود دارد؟
:جواب
مَجاز کلمه ای است در زبان عربی به معنی گذاشتن چیزی از جایی به جایی دیگر. به تعبير ديگر به الفاظی كه در به جای معنایی به جز معنای حقيقی خود به کار می روند اصطلاحاً « مَجاز » می گويند. به خاطر این که قران کریم به زبان عربی نازل شده است و در این زبان مَجاز نیز وجود دارد.
در ابتدا معنی حقیقی لفظ استعمال می شود و اگر معنی حقیقی آن امکان پذیر نباشد دیگر از مَجازات استفاده می شود. در جهان زبانی بدون مَجاز وجود ندارد.
مثلا در آیه 72 سوره اسراء می فرماید:
وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا
” و هر كه در اين [دنيا] كور باشد در آخرت [هم] كور و گمراهتر خواهد بود”
حال اگر معنی حقیقی این آیه را در نظر بگیریم چه می شود؟ یعنی این که آنهایی که در این دنیا نابینا و کور زندگی بوده اند در آخرت هم کور خواهند شد؟ مگر آنها از خدا نمی پرسند که “خدای پروردگار، ما چه گناهی را مرتکب شده ایم که هم در جهان فانی و هم در آخرت کور شدیم؟”
ولی اگر به مّجاز مراجعه کنیم خواهیم دید که مراد از (اعمی )نابینایی ظاهری نیست، بلکه نداشتن بصیرت و بصیرت مورد نظر است. می فرماید: هر کس در این حیات دنیوی دیده بصیرت نداشته و دنبال حقیقت نبوده چنین کسی در آخرت نیز گمراه تر و نابیناتر بوده و راهی بسوی آمرزش و سعادت و رستگاری نخواهد داشت.
کسانی که مَجاز را قبول نکرده و منكر اصل و نوع مّجاز در لغت شده اند – از جمله ابن تیمیه و دیگران- خدا را با چیزهای که می بینند قیاس می کنند. مثلا در آیه 5 سوره طه ” الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى” (خداى رحمان كه بر عرش استيلا يافته است) را آنچنان معنی کردند که مثل اینکه خدای متعال در عرش مانند پادشاهان در تخت خود نشسته از آنجا به روی زمین نظارت می نماید. و علاوه بر این روایات و احادیث زیادی برای تایید و تصدیق این افکار ضاله از خودشان ایجاد کرده چنان كه مجسّمه در آيات صفات ، “يدالله” را به “دست حقيقی” و “عرش الله” را به تخت واقعی و جسمانی تفسير می كردند و استوای الهی را بر عرش، مانند استقرار سلاطين بر تخت فرمانروايی فرض می كردند.
حال آنکه مراد از استیلاء بر عرش ابدا به معنای ظاهری قرار گرفتن بر تخت به رسم پادشاهان نیست، بلکه مقصود از آن همان غایت استیلا است ، یعنی تدبیر امور عالم و احاطه بر همه جوانب آن که توضیح کامل آن در آیه 54 سوره اعراف ذکر شد. “در حقيقت پروردگار شما آن خدايى است كه آسمانها و زمين را در شش روز آفريد سپس بر عرش [جهاندارى] استيلا يافت روز را به شب كه شتابان آن را مى طلبد مى پوشاند و [نيز] خورشيد و ماه و ستارگان را كه به فرمان او رام شده اند [پديد آورد] آگاه باش كه [عالم] خلق و امر از آن اوست فرخنده خدايى است پروردگار جهانيان”
