اصول فهم قرآن

اصول فهم قرآن
بسیاری از آیات اینگونه آغاز می شود: "اینها آیات آن کتاب واضح است"
در آیه ای چنین می فرماید:
وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِّكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ
ما این کتاب را برای تو نازل کردیم تا، همه چیز را آشکار کند، راه راست را نشان دهد، برای کسانی که به آن وابسته می شوند یک هدیه و مژده باشد. (نحل 16/89)
واضح بودن قرآن مانند، رزق دادن خداوند است. خداوند متعال چنین می فرماید:
اللَّهُ الَّذِي خَلَقَكُمْ ثُمَّ رَزَقَكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ
خداوند شما را خلق کرد؛ بعد به شما رزق داد. بعد جان شما را می گیرد و دوباره به شما جان می دهد. (روم 30/40)
رزق به معنی، خوردنی، آشامیدنی، اقامتگاه، فرزند، باران، علم می باشد. بعضی چیزهایی که به آن احتیاج داریم به صورت اماده می توانیم بیابیم. اما رسیدن به بخشی از رزق باید تلاش کرد. برای اینکه لقمه ای نان به سفره آورد چه ناهایی ضایع می شود!
چه فعالیتهای گروهی انجام می شود! خداوند، دانه، آب، خورشید، خاک، را آفرید، به طور خلاصه همه چیز را برای رزق آفرید. اما بهرمند شدن از آنها کار انسان است.
خداوند چنین می فرماید:
إِنَّ رَبَّكَ يَبْسُطُ الرِّزْقَ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَقْدِرُ إِنَّهُ كَانَ بِعِبَادِهِ خَبِيرًا بَصِيرًا
پروردگار تو رزق را برای کسی که کار می کند و توانش می رسد پخش می کند. او درون بندگانش را می داند و می بیند. (اسری 17/30)
بهرمند شدن از قرآن مانند دستیابی به رزق می باشد.
بسیاری از آیات واضح بوده و نیازی به توضیح ندارد. اما رسیدن به مفهوم برخی آیات نیاز به تلاش دارد.
خداوند آشکار ساختن آیات قرآن را خودش انجام داده و راه رسیدن به این توضیحات را هم نشان داده.
خداوند چنین می فرماید:
لَا تُحَرِّكْ بِهِ لِسَانَكَ لِتَعْجَلَ بِهِ. إِنَّ عَلَيْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآَنَهُ. فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآَنَهُ. ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا بَيَانَهُ.
(ای محمد!) هنگامی که جبرئیل به تو قرآن را اعلام می کند، با عجله زبان خود را به کار مینداز. جمع آوری و خواندنش کار ماست. وقتی ان را می خوانیم، آن را تعقیب کن. بعد آشکار ساختن آن کار ماست. ( قیامت، 75/16-19)
در نظر عوام، قرآن کتابیست که در آن مسائل اخلاقی، عبادت وجود دارد. اما آیات در مورد این مسائل بیش از هزار تا نمی باشد. این آیات هم در خودشان حکمهای دیگری را در بر دارند.
چون قرآن تمام مسائل را در بر دراد نمی توان حد و مرزی برای آن قائل شد.
برای متوجه شدن قرآن باید ارتباط بین آیات را فهمید. این مانند ارتباط بین ارقام می باشد. از صفر تا نه، ده رقم وجود دارد. تمام محاسبات با این ارقام انجام می شود. انسان به هر اندازه که رابطه بین این ارقام را بداند می تواند حساب انجام دهد. برخی به اندازه حساب کردن مسائل روزمره از آن استفاده می کنند، برخی هم برای محاسبات کامپیوتری و رفتن به فضا و مسائل تکنولوژکی می توانند از آن استفاده کنند. برخی فقط آن را می خوانند و توقعاتی در آنها ایجاد می شود. قرآن به آنها امی می گوید.
برخی هم به درک و فهم توضیحات آن دست یافته اند. آنان صاحب اطلاعات درستی هستند. برخی هم بین این دو قرار دارند.
برای مثال: حضرت سلیمان، کسی که از کتاب اطلاع داشت، به تخت بلقیس در یک چشم به هم زدن از یمن به قدس آورد.
سلیمان زبان پرندگان را بلد بود. به پرندگان، جنها، و انسانها و سپاهی که از آنها تشکیل شده بود پادشاهی می کرد. بلقیس ملکه صبا، متوجه شد که نمی تواند رد مقابل او بایستد. به همین دلیل به سمت قدس راهی شد تا تسلیم سلیمان شود. او تخت بزرک و با احتشامی داشت. سلیمان که از این قضیه مطلع شد، اطرافیان نزدیکش را جمع کرده و به آنها چنین گفت:

قَالَ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ أَيُّكُمْ يَأْتِينِي بِعَرْشِهَا قَبْلَ أَنْ يَأْتُونِي مُسْلِمِينَ. قَالَ عِفْريتٌ مِنَ الْجِنِّ أَنَا آَتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ تَقُومَ مِنْ مَقَامِكَ وَإِنِّي عَلَيْهِ لَقَوِيٌّ أَمِينٌ. قَالَ الَّذِي عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْكِتَابِ أَنَا آَتِيكَ بِهِ قَبْلَ أَنْ يَرْتَدَّ إِلَيْكَ طَرْفُكَ فَلَمَّا رَآَهُ مُسْتَقِرًّا عِنْدَهُ قَالَ هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّي لِيَبْلُوَنِي أَأَشْكُرُ أَمْ أَكْفُرُ وَمَنْ شَكَرَ فَإِنَّمَا يَشْكُرُ لِنَفْسِهِ وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ رَبِّي غَنِيٌّ كَرِيمٌ.
ای پیشوایان! قبل از اینکه آنها بیایند و تسلیم شوند کدام یک از شما می تواند تخت ملکه را برای من بیاورد؟ یکی از جنها به نام افریت گفت: من آن را برای تو تا وقتی که تو از مقامت برخیزی می آورم. می توانی به من اطمینان کنی. من واقعا قدرت انجام این کار را دارم. کسی که از آن کتاب مطلع بود هم گفت: من آن را در یک چشم به هم زدن برای تو می آورم، و آورد. سلیمان هنگامی که دید تخت کنار اوست گفت: این یک هدیه ای از خداوند برای امتحان کردن من است.
باید شکر کنم یا نمک نشناسی؟ هر کس شکر کند فایده اش را می بیند. هر که می خواهد نمک نشناسی کند. خداوند به هیچ کس احتیاج ندارد، نیکی او فراوان است. (نمل، 27/38-40)
کتاب کسی که در یک چشم به هم زدن تخت را آورد، تورات بود. در مقام سلیمان، که از پیامبران اسرائیل بود، الکتاب= آن کتاب، کتابی جز تورات نمی تواند باشد.
نکتۀ قابل توجه در اینجا این است که "کسی که کتاب را می داند" گفته نشده، بلکه گفته شده "کسی که راجع به کتاب اطلاع دارد". پس می توان نتیجه گرفت که لازم نیست آن شخص از تمام کتاب مطلع باشد؛ اطلاع از آیاتی که در مورد تخصص او می باشد کافی بوده. این علم آوردن اشیایی که در راه دور است می باشد. امروزه در مورد انتقال اشیاء به طریق انعکاس کردن در حال آزمایش و بررسی است. اما انتقال دادن یک شئ به صورت انعکاس را حتی نمی توان تصور کرد.
کسانی که قرآن را فقط کتاب دینی می دانند، آیات بالا را نمی توانند درک کنند. به همین دلیل برای بسیاری از عالمان تفسیر این موارد دشوار است. برخی این موارد را کرامت، برخی هم معجزۀ سلیمان دانسته و دچار مغایرت می شوند.
معجزه یکی از نشانه های پیامبری است و کرامت، هدیۀ خداوند به بنده اش می باشد.
چون کسی نمی تواند از جانب خدا قول دهد، پس نه در معجزه و نه در کرامت نمی تواند ادعایی داشته باشد. خداوند چنین می فرماید:
وَمَا كَانَ لِرَسُولٍ أَنْ يَأْتِيَ بِآَيَةٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ لِكُلِّ أَجَلٍ كِتَابٌ.
هیچ پیامبری بدون اجازۀ خداوند اجازه آوردن معجزه را ندارد. (رعد، 13/38)
در مسئلۀ آوردن تخت ادعا وجود دارد. کسی که راجع به کتاب اطلاع دارد، به سلیمان گفته که تا یک چشم به هم زدن تخت را می آورد. به همین سبب این ماجرا نه کرامت است و نه معجزه. همان طور که در آیه بیان شده، علمی است که از کتاب خداوند بدست آورده شده. این علم در قرآن هم وجود دارد.
با پیروی از راه قرآن می توان به آن اطلاع دست یافت.
قرآن را شخصاً خود قرآن آشکار می کند، و با فرمایشات و کار هایی که پیامبر انجام داده بخش مهمی از آن را به ما نشان داده است. قرآن به ما راه استفاده از کتابهای قبلی را هم نشان داده است.
آیاتی که به رابطه اسلام – فطرت اشاره دارد، در فهم قرآن به اهمیت فطرت اشارهمی کند. عربی بودن قرآن هم به اهمیت این زبان اشاره می کند. با این روش می توان به درک صحیح مفهوم آیات دست یافت.