امر به معروف یا اجبار دینی؟
درین مقاله میخواهیم امر به معروف ونهی عن المنکر را بر اساس آیات قران کریم شرح وتو ضیح بدهم همه من شما میدانیم که در مذاهب امر به معروف ونهی عن المنکر یک وجیبه دینی هست یعنی نسبت به دیدگاه مذاهب
کسی اوامر الهی را به جا نیا رند بری زمامداران مسلمانان لازم هست که باید آنرا بالای مسلمنان آنرابالایاجبارا تطبیق بکنندونیز شخص دیگر منصرف از منکرات نشوند باید آن شخص را به زور از منکرات باز دارند. پس بیاییم قرآن کریم درین مورد چه میفرماید
قرآن کریم از یک طرف می گوید اجباری در دین وجود نداردسوره بقره آیه 265
امر به معروف و نهی از منکر آزادی را از مردم می گیرد. آیا امر به معروف فقط در حد حجاب و روزه خواری و فقر است؟ فساد مالی، اختلاس و اعتیاد در اسلام اهمیت ندارند؟
بحث امر به معروف و نهی از منکر یکی از مهمترین مسائل مسلمانان در این دوره است، مشکلات زیادی در درک و فهم این مسئله پدید آمده است. به طوریکه عده ای فکر می کنند امر به معروف و نهی از منکر یک وسیله و روش ظالمانه برای گرفتن حق انتخاب مردم و مجبور کردن آنها به انجام فرایض دینی مانند نماز خواندن، روزه گرفتن و رعایت حجاب و امثالهم است
برای بررسی پاسخ، ابتدا به مفوم عبارت امر به معروف و نهی از منکر می پردازیم.
عرف در هر جامعه ای عبارت است از یکسری قوانین و ضوابط در بین افراد جامعه که عدم رعایت آنها موجب نارضایتی یا ضرر و خسارت به سایر افراد جامعه می شود. بنابراین امر به معروف به معنی امر به اجرای قوانین عرف جامعه است. کلمه منکر نیز به کارهای زشت و زننده ای گفته می شود که انجام آنها منجر به خساراتی برای جامعه می شود.
قوانین عرفی در جوامع در برخی موارد منشاء دینی دارند و در برخی موارد مستقل از دین هستند و مردم برای اینکه حقوق افراد جامعه حفظ شود آنها را تعیین می کنند. مثلا قوانین راهنمایی و رانندگی و یا حقوق شهروندی که عدم رعایت این قوانین منجر به آسیب هایی برای سایر افراد جامعه می شود. مسلما اگر امر به معروف صرفاً محدود به مسائل شرعی و دینی بود، امر به مشروع گفته می شد.
بنابراین بر همه مسلمانان واجب است که قوانین را چه دینی و چه اجتماعی، جدی گرفته و اجرای آنها را از بقیه مردم نیز مطالبه کنند.
حال این سوال پیش می آید که آیا باید دائم مراقب سایر افراد جامعه بود و به محض مشاهده خطایی اقدام به امر به معروف کرد؟
خدا در آیات بسیاری به مسلمانان تاکید کرده که حتما امر به معروف و نهی از منکر را انجام دهند. در زیر برخی از این آیات آورده شده است.
مردان و زنان با ايمان ولي (و يار و ياور) يكديگرند، امر به معروف و نهي از منكر ميكنند، و نماز را بر پا ميدارند، و زكات را ميپردازند، و خدا و رسولش را اطاعت مينمايند، خداوند به زودي آنها را مورد رحمت خويش قرار مي‌دهد خداوند توانا و حكيم است توبه 71
بايد از ميان شما جمعي دعوت به نيكي، و امر به معروف و نهي از منكر كنند! و آنها همان رستگارانند آل عمران آیه 104.
كُنْتُمْ خَيْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَتُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَلَوْ آمَنَ أَهْلُ الْكِتَابِ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ مِنْهُمُ الْمُؤْمِنُونَ وَأَكْثَرُهُمُ الْفَاسِقُونَ
شما بهترين امتي بوديد كه به سود انسانها آفريده شديد (چه اينكه) امر به معروف ميكنيد و نهي از منكر، و به خدا ايمان داريد، و اگر اهل كتاب (به چنين برنامه و آئين درخشاني) ايمان آورند به سود آنها است (ولي تنها) عده كمي از آنها با ايمانند و اكثر آنها فاسق (و خارج از اطاعت پروردگار) ميباشند آل عمران 110
يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ
به خدا و روز قيامت ايمان دارند و به كار پسنديده فرمان مى دهند و از كار ناپسند باز مى دارند و در كارهاى نيك شتاب مى كنند و آنان از شايستگانند آل عمران 114
يَا بُنَيَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَاصْبِرْ عَلَى مَا أَصَابَكَ إِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ
پسرم! نماز را بر پا دار، و امر به معروف و نهي از منكر كن، و در برابر مصائبي كه به تو ميرسد با استقامت و شكيبا باش كه اين از كارهاي مهم است. – لقمان آیه 17 -!
الَّذِينَ يَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِيَّ الْأُمِّيَّ الَّذِي يَجِدُونَهُ مَكْتُوبًا عِنْدَهُمْ فِي التَّوْرَاةِ وَالْإِنْجِيلِ يَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ فَالَّذِينَ آمَنُوا بِهِ وَعَزَّرُوهُ وَنَصَرُوهُ وَاتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِي أُنْزِلَ مَعَهُ أُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ
آنها كه از فرستاده (خدا) پيامبر «امي» پيروي ميكنند كسي كه صفاتش را در تورات و انجيلي كه نزدشان است مييابند و آنها را به معروف دستور مي‌دهد و از منكر باز ميدارد، پاكيزه ها را براي آنها حلال ميشمرد، ناپاكها را تحريم ميكند، و بارهاي سنگين و زنجيرهائي را كه بر آنها بود (از دوش و گردنشان بر ميدارد آنها كه به او ايمان آوردند و حمايتش كردند و ياريش نمودند و از نوري كه با او نازل شده پيروي كردند آنان رستگارانند اعراف 157
التَّائِبُونَ الْعَابِدُونَ الْحَامِدُونَ السَّائِحُونَ الرَّاكِعُونَ السَّاجِدُونَ الْآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّاهُونَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَالْحَافِظُونَ لِحُدُودِ اللَّهِ وَبَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ
براي پيامبر (صلي اللّه عليه و آله و سلّم) و مؤ منان شايسته نبود كه براي مشركان (از خداوند) طلب آمرزش كنند، هر چند از نزديكانشان باشند، پس از آنكه بر آنها روشن شد كه اين گروه اصحاب دوزخند. توبه 112
الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّكَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَلِلَّهِ عَاقِبَةُ الْأُمُورِ
ياران خدا كساني هستند كه هر گاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را بر پا ميدارند و زكات را ادا ميكنند و امر به معروف و نهي از منكر مينمايند و پايان همه كارها از آن خدا است.
از سوی دیگر خدا در سوره غاشیه آیات 21 و 22 می فرماید: پس [مردم را به اين حقايق] يادآور شو كه تو فقط يادآوري كننده‌اي [=تنها كارِ تو، بيدارگري است]، تو [جز تذكر دادن، حق] سيطره بر آنان نداري.
«مُصَيْطِرٍ» از ريشة سطر [خط، نوشته، صف] مفهوم آمريت و ديكته كردن فرمان دارد، مسيطر [ديكتاتور] كسي است كه مسلط و مراقب ديگران است، عملكرد آنان را زير نظر مي‌گيرد و براي آنها به اصطلاح پرونده تشكيل مي‌دهد.
وظیفه پیامبر تذکر به انسانها بود و وظیفه تسلط بر مردم و جلوگیری آنها از انجام کارهای گناه را نداشت!
همچنین به صورت مشابه در سوره قاف آیه 45 می فرماید، خدا به گفتار مردم داناتر است و پیامبر بر مردم، جبّار (یعنی اجبار کننده) نیست. يعني خدا بهتر از شما بر اعمال و گفتار آنها آگاه است و نيازي ندارد کسي بر آنها نظارت داشته باشد. در محاورات عادي نيز وقتي به کسي مي‌گوييم: من خودم بهتر مي‌دانم، مخاطب مي‌فهمد که دوست نداريم در کار ما دخالت کند. جبار نبودن پيامبر، نفي تحميل اجباري دين و تأكيدي است بر «لا اكراه في الدين».
ما اين کتاب را به حق [=با هدف و منظور مشخصی] بر تو، به خاطر مردم نازل کرديم، پس هر که پذيرای هدايت شود، پس به سود خود اوست و هر که گمراه گشت، جز اين نيست که به زيان خويش گمراه شده است و تو وکيل آنان نيستي. زمر:41
حتی خدا در سوره مائده در آیات 90 ، 91 درباره مسئله مصرف مشروبات الکلی و قمار می فرماید این اعمال شیطانی و پلید هستند ولی اگر مردم از اجرای دستور خدا سر باز زدند، پیامبر وظیفه برخورد با آنها را ندارد.
و از خدا و رسول اطاعت كنيد و از [چنين اموري] برحذر باشيد، با اين حال اگر [به فرمان ما] پشت كرديد، بدانيد كه بر رسول ما [وظيفه‌اي] جز ابلاغ آشكار [=پيام رساني] نيست [پس كيفر دنيايي براي اين امور در اسلام وجود ندارد]. مائده:92
در گناه بودن شراب و قمار البته شكي نيست، اما هيچ كيفر دنيايي براي چنين نافرماني، همچنين بي‌حجابي در قرآن نيامده است و مجازات‌هايي كه توسط فقيهان در تاريخ اسلام وضع شده است، تماماً جنبه بشري و مصلحت انديشي براي مراقبت از شريعت و حفظ ظاهر، همچون سخت گيري در مورد حجاب داشته است، كه البته كار را به پستو و پنهان كشانده و نفاق و نادرستي را تقويت كرده است كه آسيب آن براي تخريب شخصيت فردي و اجتماعي به مراتب بدتر از ارتكاب علني آن محارم مي‌باشد. اصولا در قرآن به غير از چهار كيفر: سرقت، قصاص، زناي علني و نقض مسلحانة امنيت جامعه [محاربه و افساد] كه تماماً در ارتباط با مناسبات ميان انسانها مي‌باشد، هيچ مجازاتي در دنيا در آنچه مربوط به مناسبات ميان شخص با خالق است [مثل ارتداد] وضع نگرديده است.
اگر به معانی آیات دقت شود، مشخص است که خدا اجازه امر به معروف و نهی از منکر را در مواردی داده که باعث خسارت و زیانی برای بقیه افراد جامعه شود و در اموری که تاثیری به سایر افراد ندارد، مسلمانان را از مداخله در کار دیگران منع کرده است. زیرا خدا خود به انسانها در مدت حیاتشان مهلت و آزادی انجام هر کاری را طبق سيستمي داده است.
اگر قرار بود انسانها نتوانند کارهای بد و زشت انجام دهند، خدا حتما به انسانها اختیار نمی داد. دراین موارد، خدا خود در روز قیامت به حساب مردم رسیدگی خواهد کرد و ربطی به سایر انسانها ندارد!
نحوه انجام امر به معروف به چه صورت است؟
در مورد نحوه انجام امر به معروف و نهی از منکر چند نکته وجود دارد که حتما باید مد نظر قرار گیرد.
اولین نکته این است که لحن صحبت و برخورد کسی که امر به معروف و نهی از منکر می کند، حتماً باید محترمانه باشد و به هیچ وجه در امر به معروف و نهی از منکر، توهین و فحاشی پذیرفته نیست و اگر کسی از این روش استفاده می کند ، خود باید امر به معروف و نهی از منکر شود.
نکته دوم که باید حتماً رعایت شود این است که شدت برخورد باید با نوع خطا مطابقت کند. به عنوان مثال آسیب زدن به موتر يا خودرو کسی که در محل مناسب پارک نکرده اصلا پذیرفته نیست.
اگر در جایی نیاز به برخورد شدید وجود دارد، در درجه اول حتماً باید از طریق قانون و ماموران قانون انجام شود. زیرا امر به معروف اگر منجر به قانون شکنی و ترویج بی قانونی شود، به هیچ وجه قابل قبول نیست.
نکته سوم این است که هدف از امر به معروف و نهی از منکر، سازندگی است بنابراین این کار باید به بهترین شکل و به نحوی انجام شود که بیشترین اثر را بر شخص داشته باشد.
به عنوان مثال در یکی از مدارس معلم هرگاه متوجه تقلب دانش آموزان در امتحانات می شد، از آنها می خواست تا او را تنبیه کنند و به آنها می گفت من را تنبیه کنید چون من نتوانستم وظیفه خود را در تربیت اخلافی و فرهنگی شما به درستی انجام دهم.
یکی از مسائل مهمی که در انجام امر به معروف و نهی از منکر باید توجه داشت، این است که خطاهایی که خسارتهای شدیدتری به جامعه وارد می کنند، باید در درجه اول توجه قرار بگیرند.
مطمئنا خسارت ناشی از فساد، رشوه خواری، اختلاس، مواد مخدر از بدحجابی یا روزه خواری برای جامعه بیشتر است. بنابراین مسلمانان باید بیشترین انرژی، هزینه و وقت خود را باید صرف مبارزه با خطاهایی کنند که جامعه را دچار بحرانهای اساسی می کنند، نه خطاهایی که خسارت کمی یا اصلا خسارت آنها هنوز اثبات نشده است.
نتیجه گیری:
امر به معروف و نهی از منکر همان قانون مداری و دعوت مردم به رعایت قوانین دینی و مدنی است. البته قوانینی که عدم رعایت آنها منجر به آسیب به سایر افراد جامعه می شود.
امر به معروف و نهی از منکر باید حتما با لحنی محترمانه و با شدتی مطابق با شدت خطا انجام شود و باید به بهترین شکل انجام شود تا بیشترین تاثیر را داشته باشد.
