تجارت و فعالیتهای تجاری در حج

تجارت و فعالیتهای تجاری در حج
در این نوشتار به مسأله مهم حکم تجارت کردن در ایام حج خواهیم پرداخت. در قرآن کریم در این خصوص چنین آمده است:
وَأَذِّن فِي النَّاسِ بِالْحَجِّ يَأْتُوكَ رِجَالًا وَعَلَى كُلِّ ضَامِرٍ يَأْتِينَ مِن كُلِّ فَجٍّ عَمِيقٍ*لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ*ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْيُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْيَطَّوَّفُوا بِالْبَيْتِ الْعَتِيقِ
“و مردم را دعوت عمومي به حج كن تا پياده و سواره بر مركبهاي لاغر از هر راه دور (به سوي خانه خدا) بيايند. تا در منافعى كه براى آنان هست حضور داشته باشند، و نام خداوند را در روزهاى معين بر چارپايان زبان بسته‏اى كه روزيشان داده‏ايم، ببرند [و قربانى كنند]، آنگاه از آن بخوريد و به درمانده بينوا هم بخورانيد. بعد از آن وقوف عرفات را به جای آورند و به نذرهاي خود وفا كنند، و بر گرد خانه گرامي كعبه طواف نمايند.”
در آیه به دو نکته اشاره شده، یکی منافع، و دیگری عبادت. اینها هر دو منفعت محسوب می شود. یکی منفعت دینی و دیگری منفعت دنیوی
در این آیه هم نکتهای مشابه وجود دارد:
لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلًا مِّن رَّبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُواْ اللّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِن كُنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّآلِّينَ

گناهي بر شما نيست كه از فضل پروردگارتان (و از منافع اقتصادي در ايام حج طلب كنيد (كه يكي از منافع حج، پيريزي يك اقتصاد صحيح است). و هنگامي كه از عرفات كوچ كرديد، خدا را نزد مشعر الحرام ياد كنيد! او را ياد كنيد همان طور كه شما را هدايت نمود و قطعا شما پيش از اين، از گمراهان بوديد.
عبدالله ابن عباس چنین روایت می کند:
“قبل از اینکه عبادات حج آغاز شود در منا و عرفات و ذوالمجاز بازارچه هایی راه اندازی می شد و خرید و فروش انجام می شد. بعد در هنگام محرم بودن از خرید و فروش می ترسیدیم. تا اینکه خداوند این آیه را نازل فرمود:
(ابوداوود، سنن، مناسک 7، حدیث شماره 1734)
این بازارچه ها بعد از اسلام هم برپا می شد. بعد در سال 129 هجری دیگر برقرار نگردید و برداشته شد.
حج، در بین ماههای حرام انجام می شود تا جان و مال حاجیان در امان باشد.این ماهها ذی القعده، ذی الحجه و محرم می باشد. در نهم ذی الحجه به عرفات رفته و اعمال حج تا سیزدهم ادامه می یابد. به جز این ماهها ماه رجب هم از ماههای حرام است. خداوند چنین می فرماید:
“تعداد ماهها نزد خداوند در كتاب (آفرينش) الهي از آن روز كه آسمانها و زمين را آفريده دوازده ماه است كه از آن چهار ماه، ماه حرام است (و جنگ در آن ممنوع مي‏باشد) اين آئين ثابت و پابرجا (الهي) است، بنابر اين در اين ماهها به خود ستم مكنيد (و از هر گونه خونريزي بپرهيزيد) و با مشركان (به هنگام نبرد) دسته جمعي پيكار كنيد همانگونه كه آنها دسته جمعي با شما پيكار مي‏كنند و بدانيد خداوند با پرهیزکاران است.” (سوره توبه 9/36)
عبادت حج با ندای ابراهیم (ع) آغاز شد. و در سایه قریش که از نسل ابراهیم بودند، خانۀ کعبه همیشه برای عبادت باز بود. به حاجیان خدمات ویژه ای داده می شد، و فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی انجام می گرفت.
مطابق با آیه، از اول تا بیستم ذی القعده در عکاظ، نزدیک عرفات بازارچه تشکیل می شد. و در اول ذی الحجه تا نهم توریه در ذوالمجاز در نزدیکی منا بازارچه به راه انداخته می شد. بعد به منا رفته و اعمال حج آغاز می شد. در بازارچه ها هم تجارت انجام داده و هم شعر خوانده و سخنرانی انجام می شد.
حضرت محمد (ص) قبل از پیامبر شدن و بعد از آن به این بازارچه ها می رفتند. و با افرادی که از قبایل اطراف به این بازارچه ها می آمدند صحبت کرده و آنها را به اسلام دعوت می کردند. برخی از بیعتهای اهل مدینه با پیامبر(ص) در این ایام صورت گرفت.
در سال نهم هجرت حج و عمره بر مشرکان ممنوع شده و نگرانی از بابت کم شدن فعالیتهای اقتصادی به وجود آمد. در این هنگام خداوند این آیه را نازل فرمود:
“اي كساني كه ايمان آورده‏ايد مشركان ناپاكند لذا نبايد پس از امسال نزديك مسجد الحرام شوند و اگر از فقر مي‏ترسيد خداوند شما را از فضلش، هر گاه بخواهد، بي نياز مي‏سازد خداوند دانا و حكيم است.” (سوره توبه9/28)
احکام مربوط به ماههای حرام تا قیامت ادامه خواهد داشت. در این ماهها کسانی که با ما در جنگ نیستند، برقرار کردن امنیت مالی و جانی مسئولیتی است که خداوند به ما محول کرده. ما باید سعی کنیم که دوباره این فعالیت اجتماعی تجاری که در آن زمان در این بازارچه ه انجام می شد را به راه بیندازیم تا الگویی برای مشرکان شود و بلکه آنها هم از این فعالیتها استفاده کرده و به راه راست هدایت شوند. خداوند متعال چنین می فرماید:
“و اگر كسى از مشركان از تو پناه خواست به او پناه بده، تا آنكه كلام الهى را بشنود، سپس او را به جاى امنش برسان، اين از آن است كه ايشان قومى ناآگاه‏اند (قرآن را نمی شناسند). ” (سوره توبه 9/6)
باید سعی کرد که با بر گذاری فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی مشرکان را به سمت خانه خدا جلب کرده و آنها را با قرآن آشنا کرد و با برگذاری مسابقات و دادن جوایز، آنها را به شناخت دین اسلام تشویق کرد .
مسلمان شدن تصمیم شخصی یک فرد است. هر کس راهی را برای خود بر می گزیند. وظیفۀ ما تبلیغ است. و اما راجع به مسائل دنیوی، باید بین انسانها رقابت ایجاد کنیم. خداوند چنین می فرماید:
“هر کس برای خود راهی می گزیند، و به آن سمت می رود. شما با آنها در کارهای نیک رقابت کنید. هر کجا که باشید خداوند شما را به یکجا خواهد آورد. خداوند به همه چیز قادر است.” (سوره بقره، 2/148)