زکات در قرآن

زکات در قرآن

معنی لغوی زکات در لسان العرب، زیاد شدن، بیشتر شدن، تمیز شدن می باشد. آیه ای که راجع به معنی این لغت توضیح داده و شکل آن را مشخص می کند از این قرار است:

خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِم بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاَتَكَ سَكَنٌ لَّهُمْ وَاللّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ

 بخشی از اموال ايشان صدقه ای (زکات) بگير كه بدان پاكيزه‏شان كنى و در حق آنان دعا كن كه دعاى تو مايه آرامش آنان است و خداوند شنواى داناست. (سوره توبه 9/103)

"صَدَقَةً" در اینجا به معنی (زکوة) می باشد. "مِنْ " در  "مِنْ أَمْوَالِهِمْ"، به معنی قسمتی، بخشی می باشد، که به معنی جزء می باشد. یعنی بخشی از اموال را زکات دهید. در این صورت زکاتی که داده می شود، " تُطَهِّرُهُمْ" یعنی، روح انسان را از چرکهای معنوی مانند خساست پاک می کند. و "تُزَكِّيهِم" سبب زیاد شدن مال می شود.

در این صورت می توانیم زکات را اینگونه توضیح دهیم، قسمتی از اموال ثروتمندان که برای فقرا جدا می کنند، گفته می شود.

مشخصات کسانی که باید زکات بدهند

برای تثبیت کسانی که باید امر زکات را به جا بیاورند باید به این آیات رجوع کنیم:

در سوره مومنون هنگامی که صفات مومنان را تک تک می شمارد، می فرماید که "وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ" یعنی "و کسانی که زکات می پردازند" (سوره مومنون 23/4)

لَّـكِنِ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ مِنْهُمْ وَالْمُؤْمِنُونَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَالْمُقِيمِينَ الصَّلاَةَ وَالْمُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَالْمُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ أُوْلَـئِكَ سَنُؤْتِيهِمْ أَجْرًا عَظِيمًا

ولي آن دسته از آنها كه راسخ در علمند و آنها كه ايمان دارند به تمام آنچه بر تو نازل شده و آنچه پيش از تو نازل گرديده ايمان مي‏آورند و آنها كه نماز را بر پا مي‏دارند و آنان كه زكاة مي‏دهند و آنها كه به خدا و روز قيامت ايمان آورده‏اند به زودي به همه آنان پاداش عظيمي خواهيم داد. (سوره نساء 4/162)

وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ

 و در راه خدا جهاد كنيد و حق جهادش را ادا نمائيد او شما را برگزيد و در دين كار سنگين و شاقي بر شما نگذارد اين همان آئين پدر شما ابراهيم است او شما را در كتب پيشين و در اين كتاب آسماني مسلمان ناميد تا پيامبر شاهد و گواه بر شما باشد و شما گواهان بر مردم بنابراين نماز را بر پا داريد و زكاة را بدهيد و به خدا تمسك جوئيد كه او مولا و سرپرست شماست چه مولاي خوب و چه يار و ياور شايسته‏اي. (سوره حج 22/78)

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ

سرپرست و رهبر شما تنها خدا است، و پيامبر او، و آنها كه ايمان آورده‏اند و نماز را بر پا مي‏دارند و در حال ركوع زكات مي‏پردازند. (سوره مائده 5/55)

فَإِذَا انسَلَخَ الأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُواْ الْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ وَخُذُوهُمْ وَاحْصُرُوهُمْ وَاقْعُدُواْ لَهُمْ كُلَّ مَرْصَدٍ فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلاَةَ وَآتَوُاْ الزَّكَاةَ فَخَلُّواْ سَبِيلَهُمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ

هنگامي كه ماههاي حرام پايان گرفت مشركان را هر كجا بيابيد به قتل برسانيد و آنها را اسير سازيد و محاصره كنيد و در هر كمينگاه بر سر راه آنها بنشينيد، هرگاه توبه كنند و نماز را برپا دارند و زكات را بپردازند آنها را رها سازيد زيرا خداوند آمرزنده و مهربان است.(سوره توبه 9/5)

از این آیات نتییجه می گیریم که تنها شرطی که باید زکات بدهد، مومن بودن می باشد.

مومن بودن، شرط عاقل و بالغ بودن را در بر دارد. زیرا کسی که عقل ندارد، ایمان هم ندارد. و همچنین فردی که بالغ نشده باشد، مکلف نیست.

چه کسانی زکات نمی دهند

1.  کفار

وَمَا مَنَعَهُمْ أَن تُقْبَلَ مِنْهُمْ نَفَقَاتُهُمْ إِلاَّ أَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَبِرَسُولِهِ وَلاَ يَأْتُونَ الصَّلاَةَ إِلاَّ وَهُمْ كُسَالَى وَلاَ يُنفِقُونَ إِلاَّ وَهُمْ كَارِهُونَ

و هيچ چيز مانع پذيرفته شدن انفاقهاى آنان نشد جز اينكه به خدا و پيامبرش كفر ورزيدند و جز با حال كسالت نماز به جا نمى‏آورند و جز با كراهت انفاق نمى‏كنند. (سوره توبه 9/54)

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَوَيْلٌ لِّلْمُشْرِكِينَ الَّذِينَ لَا يُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُم بِالْآخِرَةِ هُمْ كَافِرُونَ

 بگو جز اين نيست كه من بشرى مانند شما هستم [با اين تفاوت‏] كه به من وحى مى‏شود كه خداى شما خداى يگانه است، در كار او راست و درست باشيد و از او آمرزش بخواهيد، و واى بر مشركان‏  كسانى كه زكات نمى‏پردازند و هم ايشان آخرت را منكرند. (سوره فصلت 41/7)

کافر، مکلف به ایمان است. در زکات شرط مومن بودن لازم است. چون این شرط در کافر وجود ندارد، نمی تواند زکات بدهد. اما از آنها به اسم خراج مالیات گرفته می شود.

2.   کسی که توانایی ندارد

فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنفِقُوا خَيْرًا لِّأَنفُسِكُمْ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ

تا آنجا كه بتوانيد از خداوند پروا كنيد و [حق را] بشنويد و اطاعت پيشه كنيد و به انفاق بپردازيد كه به خير خودتان است، و كسانى كه از آزمندى نفس خويش در امان مانند رستگارند.(سوره تغابن 64/16)

در آیه می فرماید: " وَأَنفِقُوا خَيْرًا لِّأَنفُسِكُمْ" ، پس نتیجه می گیریم که کسانی که فقیر و مقروض هستند به خیرشان نیست که زکات بدهندو به این دلیل این افراد زکات نمی دهند.

ابعاد زکات    

قُلْ أَنفِقُواْ طَوْعًا أَوْ كَرْهًا لَّن يُتَقَبَّلَ مِنكُمْ إِنَّكُمْ كُنتُمْ قَوْمًا فَاسِقِينَ 

بگو چه با رغبت انفاق كنيد، چه با اكراه هرگز از شما پذيرفته نمى‏شود چرا كه شما قومى نافرمان بوده‏ايد. (سوره توبه 9/53)

پس از قوم نافرمان زکات قبول نمی شود.

واژه زکات در قرآن 29 بار به شکل معرفه به کار برده شده است. در 28 تا از اینها، کلمۀ زکات همراه با نماز به کار برده شده است. خداوند متعال نماز و زکات را از هم جدا نکرده.

پیامبر(ص) در احادیث، پنج پایۀ اسلام را که می شمارد، بعد از نماز، زکات را بیان می کند.

در حدیث چنین فرموده شده:

"اسلام مبنی برپنچ پایه می باشد، خدایی جز خدای یگانه وجود ندارد، و شهادت به اینکه، محمد(ص) پیامبر اوست، نماز خواندن و زکات دادن، حج رفتن و روزه گرفتن." (بخاری، ایمان،1-2، مسلم ایمان، 19-20، ترمذی ایمان، 1)

اما بعد از فوت پیامبر(ص) برخی از جریانات ارتداد صورت گرفت. که از جمله از آنها کسانی که نمی خواستند زکات بدهند. ابوبکر در این باره چنین گفت:

"به والله هر که نماز و زکات را از هم جدا کند، با او می جنگم. چونکه زکات حق مال است." (بخاری زکات 1، مسلم ایمان 32، داوود، 1)

در این صورت نتیجه می گیریم، نماز و زکات، هم در قرآن و احادیث از هم جدا نشده اند.

اسلام اینگونه فرمان داده که زکات تکلیف مسلمان است. وظیفۀ هر انسان در قبال خداوند عبادت گفته می شود. پس در نتیجه زکات گونها ی عبادت است که تکلیف هر مسلمان است. نماز، عبادتی است که با بدن انجام می شود؛ زکات، عبادتی است که با مال انجام می شود. پس می توان چنین گفت که زکات یک نوع مالیات است، اما مالیاتی که جنبۀ عبادت دارد.