در مذاهب اربعه/چهارگانه شروطی برای فروش جنس، به صورت اقساطی تعیین شده.
1.مال (جنس) باید مشخص شده باشد. اگر جنسی موجود نباشد معامله باطل است؛ جنس موجود باشد اما اگر جهالت فاحش باشد یعنی چگونه بودنش برای دو طرف ناشناخته باشد، در حدی که بین دو طرف اختلاف ایجاد کند معامله فروش فاسد می شود.
2.قیمت کالا باید مشخص باشد اگر قیمت تثبیت نشود معامله فاسد است.
3.روز پرداخت پول و مقدار اقساط باید مشخص شود.
برای مثال: قیمت جنسی را 250 ريال تعیین می کنند؛ و 150 ريال آن را به صورت پول پیش پرداخت دریافت می کنند، باقیمانده را به صورت 4 ماه قسط 25 ريالی پرداخت کرده و یا 4 ماه بعد تمام اقساط را یک جا پرداخت می کند. اگر مدت زمان و مقدار اقساط تعیین نشده باشد معامله فاسد است.
اگر این سه شرط رعایت شود بدون در نظر گرفتن پول پیش پرداخت، فروش اقساطی انجام می گیرد.
در سیستم بهره (نزول) هم سه شرط وجود دارد. اول اینکه مقدار قرض داده شده باید مشخص باشد. دوم اینکه مقدار باز پرداخت قرض باید مشخص باشد. سوم اینکه مدت زمان پرداخت باید مشخص باشد.
مقداری که باز پس گرفته می شود، میزان پول قرض داده شده به اضافه بهرۀ آن است. مثال: اگر کسی 10 طلا قرض گرفته باشد باید در موعد باز پرداخت هم 10 طلا را پس بدهد و هم میزان بهره تعیین شده را پس دهد.
اما کسی که جنسی را قسطی خرید می کند، جنس خریده شده و یاجنسی معادل آن را پس نمی دهد. جنس خریده شده دیگر مال فرشنده نیست و پول فروش برای فروشنده است و پولی که باید پرداخت شود قرض خریدار است.
اگر قیمت جنسی به اندازۀ 10 طلا باشد، و قیمت فروش اقساطی آن 11 طلا تعیین شده باشد، اگر در این مدت پرداخت اقساط، قیمت جنس 15طلا شده باشد و یا بر عکس اگر قیمت آن 5 طلا افتاده باشد چون این جنس به آن قیمت قرارداد خرید و فروش شده قابل تغییر نمی باشد.
اما قرض بهره ای اینگونه نیست. چون 10 طلا قرض داده شده در هنگام پس گرفتن هم 10 طلاست و طلای یازدهم بهره محسوب می شود.
تعیین زمان پرداخت در خرید اقساطی و سیستم بهره مشابه است. اما این دو با هم متفاوتند. در خرید اقساطی این موضوع بر فروشنده تاثیر می گذارد، در صورتی که خریدار قسط را به موقع پرداخت نکند، فروشنده دچار مشکل می شود. در صورتی که اگر کسی که پول نزول قرض داده، اگر قرض خود را به موقع دریافت نکند علاوه بر آن مقدار بهره، دیر کرد را نیز با بهره حساب کرده و دریافت می کند و با این کار فرد مقروض دچار مشکل و بدهکاری بیشتری می شود.
همچنین در سیستم بهره، با به وجود آمدن نوسانات اقتصادی کسی که پول قرض داده، می تواند زودتر از موعد پول خود را با بهره اش طلب کند، و در نتیجه فرد مقروض دچار مشکل می شود.
پرفسور دکتر عبد العزیز بایندر
