پرفسور عبد العزیز بایندر پاسخ می دهد (در باره احادیث ضعیف)
آیا عمل به احادیث ضعیف جایز است؟
عنوان صحیح ویا ضعیف که به احادیث داده شده به علت منافات آن با قرآن نیست، بلکه با توجه به زنجیر روایت صحیح بودن یا نبودنش مشخص می شود. همچنین صحیح یا ضعیف بودن حدیث از نظر سند، و علما که از آن حدیث در کتب خود استفاده می کنند هم متفاوت است. برخی از علما حدیثی را صحیح و برخی هم همان حدیث را ضعیف می خوانند.
به همین سبب باید همیشه قرآن را ملاک قرار داد. یعنی اگر حدیثی صحیح به حساب آید ولی با قرآن منافات داشته باشد، در این صورت نمی توان به آن حدیث عمل کرد. و همچنین به احادیثی که ضعیف قلم داد شده ولی با قرآن هم خوانی دارد می توان عمل کرد.
اما به طور کلی به اینگونه احادیث خیلی اهمیت داده نمی شود.
در این باره سخنان صبحی الصالح بسیار با ارزش است.
اکثریت اینگونه می گویند که، در مورد “فضایل اعمال” عمل کردن به احادیث ضعیف جایز است. اما اگر اینگونه عمل کنیم بسیاری از احادیث ضعیف وارد اعمال دینی شده و جزء دین محسوب می شود در نتیجه دین از اساس اصلی خود خارج می شود. در این باره احمد بن حنبل، عبدالرحمن ابن مهدی، وعبد الله ابن مبارک که از بزرگان علوم حدیث هستند، چنین می گویند: در روایت مسائل حلال و حرام بسیار سر سخت، و در روایت فضایل و موضوعات مشابه مسامحه گرانه رفتار کردیم.
این سخن آنها بسیار آشکار دیدگاه آنان را بیان می کند. همانگونه که در نظرمان مقابل صحیح، ضعیف وجود دارد، منظور آنها هم از سرسختی این گونه نیست که چیزی در مقابلش وجود دارد. در مورد حلال و حرام هم چیزی که روایت می کنند بسیار حساس و به احادیثی که درجه بالاتری دارند احتجاج می کردند، که این هم در زمان آنها با اتفاق نظر به درجه صحیح بودن می رسید. در مورد مسائلی غیر از حلال و حرام یعنی فضایل هم دقت عمل داشتند و سعی می کردند که در این موارد هم احادیث صحیح را روایت کنند، و در مورد احادیثی هم که در درجه دوم قرار می گرفت و جزء احادیث ضعیف هم نبود، ودر آن به اتفاق نظر نمی رسیدند هم به عنوان حدیث “حسن” قبول کردند. احادیث حسن در مرحله پایین تری از احادیث صحیح قرار دارند. اما به طور کلی این سخن که در مورد “فضائل اعمال” عمل به احادیث ضعیف جایز است، درست نیست.
در مورد اینکه از نظر دینی، روایات ضعیف نه از نظر شرعی و نه از نظر اخلاقی منبع فضیلت می شود، شکی نیست. زیرا ظن، بیانگر واقعیت نیست. فضائل هم مانند اخلاق از پایه های دین است. بنابراین این پایه را نباید بر کنار پرتگاه بنا کرد.
هر چند کسانی که برای روایت فضائل اعمال، از روی مسامحه احادیث ضعیف را با دلایل زیاد و مساعد بیان می کنند، ولی ما به دلایلی که گفتیم این را نمی پذیریم. این شرط ها این گونه است:
- 1. حدیثی که روایت شده نباید خیلی ضعیف باشد.
- 2. نباید مغایر با کتاب و سنت صحیح باشد.
- 3. نباید مخالف دلیلی قوی تر باشد.
در صورت نداشتن این سه شرط ما احادیث ضعیف را قبول نداریم.
چه از نظر احکام شرعی و چه از نظر فضائل، احادیث صحیح و حسن به اندازه کافی وجود دارد که نیازی به دیگر احادیث نیست. ما به طور کلی احادیث ضعیف را قبول نداریم. اگر مورد قبول بود پس چرا اسم آن حدیث ضعیف است؟
نمی توانیم جلوی شک کردن خود نسبت به این احادیث را بگیریم. به طور کلی چیزهایی که از دین دور است ارزش ندارد. (صبحی الصالح علوم و اصطلاحات حدیث 1770180)
