پاسخ:
در اين باره اقوال مختلفي از علما نقل شده است، كه مختصراً چنين است:
1. بسم الله الرّحمن الرّحیم،رحمت و امان خداوند است و با مضمون اين سوره كه در آن دستور جنگ و برخورد شديد با مشركين صادر شده مناسبت ندارد.
2. گروهي از اصحاب پيامبر(ص) اين سوره را ادامۀ سورۀ انفال دانسته و گروهي ديگر،بر آن بوده‌اند كه اين سوره، سوره‌اي مستقل است و چون در هنگام بروز اين اختلاف،حضرت رسول(ص) در قيد حيات نبوده،نظر هر دو گروه از صحابه ـ به گونه‌اي ـ اعمال شده، به اين طريق كه با حذف بسمله نظر گروه اوّل اعمال و با فاصله انداختن ميان اين سوره و سورۀ انفال نظر گروه دوم مورد توجّه قرار گرفته است.
حضرت جبرئيل اين سوره را بدون بسمله فرود آوررده است.
بحشي از سورۀ توبه پس از نزول نسخ شده كه بسمله هم در ميان آن بخش بوده است.
. در زمان جاهليت،عرب‌ها هرگاه مي‌خواسته‌اند پيماني را كه ميان آنها و ميان گروهي ديگر بسته شده،نقض كنند نوشته‌اي بدون بسم الله براي آنها مي‌فرستاده‌اند. و چون اين سوره هم از پايان يافتنِ پيمان مسلمانان با مشركان سخن گفته، بدون بسمله است ـ والله اعلم.
براي تفصيل رجوع شود به مقدمۀ تفسير سورۀ توبه در تفسير «الجامع لأحكام القرآن» از امام قرطبي و نيز تفاسير ديگر.
قال القرطبی: « و اختلف العلماء في سبب سقوط البسملة من أول هذه السورة على أقوال خمسة: [الأول] أنه قيل كان من شأن العرب في زمانها في الجاهلية إذا كان بينهم وبين قوم عهد فإذا أرادوا نقضه كتبوا إليهم كتابا ولم يكتبوا فيه بسملة فلما نزلت سورة براءة بنقض العهد الذي كان بين النبي صلى الله عليه وسلم والمشركين بعث بها النبي صلى الله عليه وسلم علي ابن أبي طالب رضي الله عنه فقرأها عليهم في الموسم ولم يبسمل في ذلك على ما جرت به عادتهم في نقض العهد من ترك البسملة. و… الخ»
عبد العزیز بایاندر
