حقوق پایه در تقسیم میراث
اموالی که کسی که مرده به جای می گذارد میراث و به کسانی که از آن سهم می برند وارث گفته می شود. خداوند احکام میراث را تعیین کرده و مقدار سهم وارث مشخص کرده و وظیفۀ انجام آن را به مسلمانان محول کرده است. در علم فقه به حقوق راجع به میراث، فرایض گفته می شود. فرایض به معنی سهم وارث می باشد.
از اموال کسی که مرده ابتدا پول مراسم کفن و دفن جدا کرده و از باقی ماده اموالش، اگر قرضی داشت ابتدا آن را پردات می کنند و اگر وصیتی داشت انجام داده و اموال باقی مانده بین وارثان تقسیم می شود.
در زمانهای قدیم به اموالی که بین ورثا تقسیم می شود ، طرق المیت، ارباع التعلق، تجهیز ال تکفین قضا الدنیا، تنفض الوثایا، قسمت الورثه گفته می شد.
حقوق پایه در تقسیم میراث
حقوق پایۀ تقسیم میراث در قرآن مشخص شده است. خداوند چنین می فرماید:
و از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان و كسانى كه شما پيمان بستهايد (مولا) بر جاى گذاشتهاند براى هر يك وارثانى قرار دادهايم پس نصيبشان را به ايشان بدهيد زيرا خدا همواره بر هر چيزى گواه است. (سوره نساء 4/33)
مولا، به کسی گفته می شود که کاری را پذیرفته باشد. چون خداوند کارهای ما را بر عهده گرفته، مولایمان می باشد و اما ما نمی توانیم مولای او باشیم. ولی و مولا هم ریشه هستند و به معنای کسی که کاری را به عهده گرفته است می باشد، و همچنین معنی دوست هم می دهد.
خداوند ولی ماست و ما هم ولی او می باشیم.
حضرت زکریا چون به کسانی که بعد از او می خواستند جایگزین او شوند اطمینان نداشت چنین دعایی کرد:
گفت پروردگارا من استخوانم سست گرديده و موى سرم از پيرى سپيد گشته و اى پروردگار من هرگز در دعاى تو نااميد نبوده ام.
پروردگارا من از مولای پس از خويشتن بيمناكم و زنم نازاست پس از جانب خود به من ولى ببخش. که از من و خاندان یعقوب میراث ببرد و اورا از پسندیدگانت گردان. (سوره مریم 19/4-6)
خداوند دعای او را اجابت کرده و یحی(ع) را به ایشان بخشید.
اگر معنی این دو آیه را با هم بررسی کنیم، متوجه می شویم که مولا (موالی جمع مولا) به معنی خانواده و وراث و کسانی که بینشان معاهدۀ محدود بسته شده یعنی (زن و شوهر) می باشد.
به همین سبب وراث، به دو دستۀ تقسیم می شوند . یک، بستگان خیلی نزدیک، دو زن و شوهر.
در تقسیم میراث ابتدا باید سهم زن و یا شوهر را داد.چونکه خداوند متعال چنین می فرماید: “با کسانی که معاهده قوی انجام داده اید، سهمشان را بدهید.” (سورۀ نساء4/33)
از این آ یه نتیجه می گیریم که زنان هم مثل مردان از میراث سهم می برند. اما میزان سهمی که زنان می گیرند با سهم مردان متفاوت است.
لِّلرِّجَالِ نَصيِبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا تَرَكَ الْوَالِدَانِ وَالأَقْرَبُونَ مِمَّا قَلَّ مِنْهُ أَوْ كَثُرَ نَصِيبًا مَّفْرُوضًا
براى مردان از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان [آنان] بر جاى گذاشتهاند سهمى است و براى زنان [نيز] از آنچه پدر و مادر و خويشاوندان [آنان] بر جاى گذاشتهاند سهمى [خواهد بود] خواه آن [مال] كم باشد يا زياد نصيب هر كس مفروض شده است.(سورۀ نساء 4/7)
همانطور که مرگ بزرگان خانواده فرزندان و ضعیفان را دچار مشکل می کند، مرگ مادر و پدر و هریک از بستگان نیز مشکل است و باعث از دست دادن منفعت می شود. به همین سبب خداوند سهم میراث را به نفع کسی که محروم می ماند داده و چنین می فرماید:
آبَآؤُكُمْ وَأَبناؤُكُمْ لاَ تَدْرُونَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ لَكُمْ نَفْعاً فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ عَلِيما حَكِيمًا.
“پدرانتان و پسرانتان … نمی توانید بدانید که کدام یک منفعت بیشتری برایتان دارد. به همین سبب سهمها از جانب خداوند مشخص شده. خداوند می داند و درست تصمیم میگیرد.” (سوره نساء 4/11)
نکتۀ مهمی که در آیات به آن اشاره شده این است که قرض نباید به وارث انتقال پیدا کند. چونکه میراث بعد از پرداخت قرض و یا انجام وصیت، به طوری که به کسی ضرری وارد نکند تقسیم می شود. (سوره نساء 4/12)
آیا این آیه آخر در رابطه با شخصی است که قبل از پدر و مادر خود مرده است؟