در باره تهجد و یا همان نماز شب

در باره تهجد و یا همان نماز شب

واژه تهجّد، از ريشه «ه ـ ج ـ د» به معناى خوابيدن [1] و بيدار شدن [2] است، از اين رو برخى آن را از لغات اضداد شمرده اند [3] برخى معناى اصلى اين ريشه را «فارغ شدن شخص از كارهاى روزانه» دانسته اند؛ چه به كارهايى چون عبادت خدا* بپردازد و چه به كارهاى ديگر مانند خواب يا استراحت؛ يا بيدار باشد و هيچ كارى نكند [4]  برخى معناى «هجُود» (مصدر ثلاثى مجرد) را به خواب* رفتن و معناى «تهجد» (مصدر باب تفعّل) را بيدار شدن از خواب دانسته اند [5] تهجد در اصطلاح متون دينى به معناى نماز شب [6] يا بيدار شدن از خواب براى نماز شب [7] يا مطلق ذكر و عبادت خداست [8] به نظر برخى تهجد تنها به عبادات مستحب و نيز عباداتى كه پس از بيدار شدن از خواب انجام مى شود اطلاق مى گردد [9]، از اين رو به عبادات واجب يا عبادات مستحبى كه قبل از خوابِ شب* انجام شود تهجد نمى گويند [10] به كسى كه نماز شب مى گزارد مُتَهجِّد [11] يا هاجِد يا هَجود گفته مى شود [12]

در قرآن کریم این واژه یک بار آمده است و آن هم در صیغه امر به پیامبر (ص)بود:

وَمِنَ اللَّيْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَّكَ عَسَى أَن يَبْعَثَكَ رَبُّكَ مَقَامًا مَّحْمُودًا [13]

و پاسى از شب را زنده بدار تا براى تو [به منزله] نافله‏اى باشد اميد كه پروردگارت تو را به مقامى ستوده برساند

اما نماز شب در قرآن در آیات دیگر هم با تعابیر دیگر آمده است:

·       وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا [14]

و آنانند كه در حال سجده يا ايستاده شب را به روز مى‏آورند

·       تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ [15]

پهلوهايشان از خوابگاهها جدا مى‏گردد [و] پروردگارشان را از روى بيم و طمع مى‏خوانند و از آنچه روزيشان داده‏ايم انفاق مى‏كنند

خواب را ترک کردن و در سحر استغفار کردن:

·       وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ [16]

و در سحرگاهان [از خدا] طلب آمرزش مى‏كردند

·       قُمِ اللَّيْلَ إِلَّا قَلِيلًا* نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِيلًا* أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلًا [17]

به پا خيز شب را مگر اندكى* نيمى از شب يا اندكى از آن را بكاه* يا بر آن [نصف] بيفزاى و قرآن را شمرده شمرده بخوان

سجده و تسبيح در شب:

·       وَمِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَسَبِّحْهُ لَيْلًا طَوِيلًا [18]

و بخشى از شب را در برابر او سجده كن و شب[هاى] دراز او را به پاكى بستاى

خلاصه بحث: با این که نماز شب یا همان تهجد عبادت واجبی نمی باشد، اما ثواب زیاد دارد.  به این نکته باید توجه کرد اگر نماز شب موجب ترک نماز صبح شود که واجب می باشد، آن زمان نماز شب باید ترک شود تا نماز واجب ترک نشود.