قبل از نزول آیه وضوء نماز را بدون وضوء می خوانده اند؟
سؤال: می دانیم که آیه وضوء در مدینه نازل شده، از طرف دیگر می دانیم که پیامبر(ص) و سایر مسلمین در مکه قبل ازهجرت نماز می خوانده اند. سؤال من این است که آیا قبل از نزول آیه وضوء مسلمانان نماز را بدون وضوء می خوانده اند؟
جواب: پیامبر (ص) وضوء گرفتن را قبل از نزول آیه مربوط می دانست. دلیل ما آیه ذیل است:
یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تَقْرَبُواْ الصَّلاَةَ وَأَنتُمْ سُکَارَى حَتَّىَ تَعْلَمُواْ مَا تَقُولُونَ وَلاَ جُنُبًا إِلاَّ عَابِرِی سَبِیلٍ حَتَّىَ تَغْتَسِلُواْ وَإِن کُنتُم مَّرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاء أَحَدٌ مِّنکُم مِّن الْغَآئِطِ أَوْ لاَمَسْتُمُ النِّسَاء فَلَمْ تَجِدُواْ مَاء فَتَیَمَّمُواْ صَعِیدًا طَیِّبًا فَامْسَحُواْ بِوُجُوهِکُمْ وَأَیْدِیکُمْ إِنَّ اللّهَ کَانَ عَفُوًّا غَفُورًا [۱]
اى کسانى که ایمان آورده اید در حال مستى به نماز نزدیک نشوید تا زمانى که بدانید چه مى گویید و [نیز] در حال جنابت [وارد نماز نشوید] مگر اینکه راهگذر باشید تا غسل کنید و اگر بیمارید یا در سفرید یا یکى از شما از قضاى حاجت آمد یا با زنان آمیزش کرده اید و آب نیافته اید پس بر خاکى پاک تیمم کنید و صورت و دستهایتان را مسح نمایید که خدا بخشنده و آمرزنده است.
در آیه فوق به کسانی که آب نیافتند دستور تیمم کردن داده می شود. پس تیمم بدیل غسل و وضوء است. از طرف دیگر این آیه قبل از آیه وضوء نازل شده است. چه طور می شود خداوند دستور به بدیل دهد در حالی که خود اصل نباشد؟! پس خود اصل (وضوء) بود که بدیل هم آمد.
پیامبر (ص) و مسلمانان برای نماز خواندن وضوء می گرفتند، چون نماز وضوء در شریعت همه انبیا بوده و منحصر به شریعت اسلام نمی باشد.
فعَنْ أُبَیِّ بْنِ کَعْبٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ (ص) دَعَا بِمَاءٍ، فَتَوَضَّأَ مَرَّةً مَرَّةً، فَقَالَ: «هَذَا وَظِیفَةُ الْوُضُوءِ» أَوْ قَالَ ” وُضُوءٌ مَنْ لَمْ یَتَوَضَّأْهُ، لَمْ یَقْبَلِ اللَّهُ لَهُ صَلَاةً، ثُمَّ تَوَضَّأَ مَرَّتَیْنِ مَرَّتَیْنِ، ثُمَّ قَالَ: «هَذَا وُضُوءٌ مَنْ تَوَضَّأَهُ، أَعْطَاهُ اللَّهُ کِفْلَیْنِ مِنَ الْأَجْرِ» ، ثُمَّ تَوَضَّأَ ثَلَاثًا ثَلَاثًا، فَقَالَ: «هَذَا وُضُوئِی، وَوُضُوءُ الْمُرْسَلِینَ مِنْ قَبْلِی» [۲]
ابی بن کعب روایت می کند: رسول الله (ص) فرمودند که آب بیاورند و بعد با یک بار شستن وضوء گرفت و گفت: “این وظیفه وضوء است” و یا “کسی که وضوء نگیرد خداوند نمازش را قبول نخواهد کرد”. بعد دو تا دوتا یعنی هر عضوی را دو بار شست، و گفت: هر کس این طور وضوء بگیرد اجرش دو برابر می شود. بعدا سه تا سه تا، یعنی هر عضوی را سه بار شست و فرمود: این وضوء من و وضوء مرسلین قبلی است.
اصحاب سیره هم نقل می کنند که از همان ابتدای نزول وحی پیامبر (ص) وضوء می گرفت. ابن هشام روایت می کند:
(أَنَّ الصَّلَاةَ حِینَ اُفْتُرِضَتْ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ (ص)، أَتَاهُ جِبْرِیلُ وَهُوَ بِأَعْلَى مَکَّةَ، فَهَمَزَ لَهُ بِعَقِبِهِ فِی نَاحِیَةِ الْوَادِی، فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ عَیْنٌ، فَتَوَضَّأَ جِبْرِیلُ عَلَیْهِ السَّلَامُ، وَرَسُولُ اللَّهِ (ص) یَنْظُرُ إلَیْهِ، لِیُرِیَهُ کَیْفَ الطُّهُورُ لِلصَّلَاةِ، ثُمَّ تَوَضَّأَ رَسُولُ (ص) کَمَا رَأَى جِبْرِیلَ تَوَضَّأَ، ثُمَّ قَامَ بِهِ جِبْرِیلُ فَصَلَّى بِهِ، وَصَلَّى رَسُولُ اللَّهِ (ص) بِصَلَاتِهِ، ثُمَّ انْصَرف جِبْرِیل عَلَیْهِ السَّلَام) [۳]
جبرئیل (ع) از چشمه که منفجر شده در وادی بالای مکه وضوء گرفت تا رسول الله (ص) نحوه آن را یاد بگیرد، رسول الله (ص) هم مثل او وضوء گرفت. با این وضوء جبرئیل نماز خواند و رسول الله (ص) هم نماز خواند. بعد از این جبرئیل (ع) رفت.
شاید این سؤال به ذهن تان برسد که اگر وضوء گرفتن معلوم بوده باشد، چرا آیه وضوء نازل شد؟ به چند دلیل می تواند باشد:
- ۱٫ تا همه نحوه صحیح وضوء گرفتن را بدانند؛
- ۲٫ چون کمی تغییری در وضوء نسبت به وضوء های قبلی ایجاد شد؛
- ۳٫ به عنوان اتمام حجت است.
