حکم نقاشی و مجسمه سازی از نگاه قران

در قران کریم در باره حرمت نقاشی و مجسمه سازی امری خاص ندارد. بالعکس در بعضی آیات کتاب مقدس نشانه های  حلال بودن این کار دارد. حتما که با حکایت حضرت عیسی و پرنده آشنایید.

 إِذْ قالَ اللّهُ یا عیسَى ابْنَ مَرْیَمَ اذْکُرْ نِعْمَتی عَلَیْکَ وَ عَلى والِدَتِکَ إِذْ أَیَّدْتُکَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُکَلِّمُ النّاسَ فِی الْمَهْدِ وَ کَهْلاً وَ إِذْ عَلَّمْتُکَ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الإِنْجیلَ وَ إِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّینِ کَهَیْئَةِ الطَّیْرِ بِإِذْنی فَتَنْفُخُ فیها فَتَکُونُ طَیْراً بِإِذْنی وَ تُبْرِئُ الأَکْمَهَ وَ الأَبْرَصَ بِإِذْنی وَ إِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتى بِإِذْنی وَ إِذْ کَفَفْتُ بَنی إِسْرائیلَ عَنْکَ إِذْ جِئْتَهُمْ بِالْبَیِّناتِ فَقالَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْهُمْ إِنْ هذا إِلاّ سِحْرٌ مُبینٌ

ـ (به خاطر بیاور) هنگامى را که خداوند به عیسى بن مریم گفت: "یاد کن نعمتى را که به تو و مادرت بخشیدم.  زمانى که تو را با روح القدس تقویت کردم. که در گاهواره و به هنگام بزرگى، با مردم سخن مى گفتى.  و هنگامى که کتاب و حکمت و تورات و انجیل را به تو آموختم.  و هنگامى که به فرمان من، از گِل چیزى به صورت پرنده مى ساختى، و در آن مى دمیدى، و به فرمان من، پرنده اى مى شد.  و کور مادرزاد، و مبتلا به بیمارى پیسى را به فرمان من، شفا مى دادى.  و مردگان را (نیز) به فرمان من زنده مى کردى. و هنگامى که بنى اسرائیل را از آسیب رساندن به تو، باز داشتم.  در آن موقع که دلایل روشن براى آنها آوردى، ولى جمعى از کافران آنها گفتند: "اینها جز سحر آشکار نیست"

از آیه شریفه معلوم می شود که حضرت عیسی (ع) با دست خود از گل پرنده ای می سازد و خدای تعالی با قدرت خود به آن پرنده جان و روح می دهد. بغضی ها این آیه را مانند دلیل حساب نمی کنند ولی باید فراموش نکنیم که هیچ پیامبری کار حرام را انجام نداده اند. علاوه بر این آیات دیگر این فکر را تایید می نماید:

 يعملون له ما يشاء من محاريب و تماثيل و جفان كالجواب و قدور راسيت اعملوا آل داود شكرا و قليل من عبادى الشكور (سباء 13)

آنها هر چه سلیمان مى‏خواست برایش درست مى‏كردند: معبدها، تمثالها، ظروف بزرگ غذا همانند حوضها، و دیگهاى ثابت (كه از بزرگى قابل حمل و نقل نبود; و به آنان گفتیم🙂 اى آل داوود! شكر (این همه نعمت را) بجا آورید; ولى عده كمى از بندگان من شكرگزارند! 

این آیه شریفه بطوری واظح نشان می دهد که حضرت سلیمان (ع) برای ساختن مجسمه ها امر کرده بود. آیا هیچ پیامبری کاری که خدا حرام فرموده است انجام می دهد؟ البته نه خیر.

البته بعضی اشخاص از احادیثی که نقاشی و مجسمه سازی را حرام می گوید در دستشان شعار کرده و ادعای حرمت این کار ها را می کنند، متاسفانه ارتباط این احادیث با قران کریم  فراموش کرده اند. آنان فراموش کرده اند که این روایات سبب تاریخی دارد. و  این است که در زمان پیامبر گرامی مشرکان که بتها ساخته و به آنها عبادت کرده بودند، دین مبین ما آنها را از بین برده است و هدف اصلی دین ما مبارزه با شرک و برپا کردن توحید و خدا پرستی می باشد.

 ولی این کار سبب نمی شود که در زمان کنونی مجسمه سازی  و نقاشی حرام محسوب شود. در تاریخ می بینیم که عده ای از مردم به آفتاب و ماه پرست بودند و این دلیل نیست که ما به آفتاب و ماه نگاه نکنیم. و برخی از مسیحیان به عیسی و مریم پرتش می نمایند و این هم دلیل نیست که ما اسم آنان را ذکر نکنیم. از همان قبیل آنان که به مجسمه عبادت می کنند شرک می ورزند و این دلیل نیست که ما این کار را کلا حرام بدانیم.

هدف از مجسمه سازی، اموری باشد که به هیچ وجه، مورد تأیید دین اسلام و سایر مکاتب الاهی نیست که به عنوان نمونه، می توانیم به موارد ذیل اشاره نماییم:

الف. این که شخص به ظاهر هنرمندی، مجسمه ای ساخته و آن را به عنوان خدا و یا شریک او معرفی نموده و مردم را به پرستش او دعوت نماید. خداوند مردمی که بر اثر جهالت خود، فریفته چنین مکاتبی می شوند را سرزنش نموده و خطاب به آنان می فرماید: "آیا آنچه خود آن را تراشیده اید، می پرستید"؟!  البته ممکن  است، شخصی مانند سامری، در ساخت این مجسمه ها از تردستی هایی کمک گیرد که برای مردم عادی که بر اثر گناهان خود، از خداوند فاصله گرفته اند، غلط انداز بوده و آنان را گمراه نماید.  بدیهی است امروزه،  صنعت مجسمه سازی را به منظور چنین هدفی، جز در میان قبایل دور افتاده نمی توان مشاهده نمود.

ب. در تاریخ، به افرادی برخورد می نماییم که از صنایع و هنرهای مختلفی  از جمله مجسمه سازی و سحر و تردستی و …، برای اثبات قدرتشان و همطراز دانستن خود با خدای یگانه، بهره می گرفتند که برخی از فراعنه مصر را می توان از این زمره به شمار آورد. آنان با ساختن اهرام و مجسمه هایی مانند ابوالهول و نیز به کار گرفتن ساحران و جادوگران، کار را به جایی رساندند که انسانی عادی؛ مانند فرعون زمان موسی؛ ادعای خدایی نمود!  به عبارتی، آنان چنین ابراز می داشتند که اگر خداوند، خلق انسان و سایر موجودات را به  عنوان نشانه ای از قدرت خود معرفی نموده، ما نیز می توانیم، همانند او، پیکره های بسیار زیبا و اعجاب انگیزی به وجود آوریم، پس تفاوتمان با خداوند چیست؟!

به نظر می رسد، گروهی از روایاتی که ممنوعیت مجسمه سازی، از آنان برداشت شده، ناظر به مجسمه سازانی از این گروه باشد. به عنوان نمونه، زمانی که پیامبر (ص) می فرماید: "هر که مجسمه ای بسازد، در روز قیامت، خداوند از او می خواهد که در مجسمه اش، روح بدمد و او از این کار، ناتوان و عاجز خواهد ماند" و یا اگر روایت شده باشد که هر شخصی که مجسمه سازی می نماید، گویا با خداوند به مبارزه برخاسته است، مخاطبشان، افرادی بوده اند که گویا خود را رقیب خداوند دانسته و تلاش می نمودند که با این گونه اعمال، خلقت خداوند را تحت الشعاع هنرنمایی های خود قرار دهند!

خوشبختانه، اکنون با پیشرفت علم و شناخت برخی دقایق و ظرایف خلقت، بشر به حدی از دانش رسیده که حتی پیشرفته ترین پیکره های متحرک (روبات ها) را نیز با خلقت خداوند، همسان و هم طراز نداند، تا چه رسد به مجسمه های بی جان و بی حرکت. بنابراین، در زمان حاضر نمی توان صنعت مجسمه سازی را به عنوان تلاشی جهت رویارویی با خلقت خداوند ارزیابی نمود.

"بگو که آفریننده آسمانها و زمین کیست؟ بگو: خداست، پس بگو: آیا شما خدا را گذارده و غیر خدا (مانند بتان و فرعونان) را برای نگهبانی و یاری خود برگرفتید در صورتی که آنها بر سود و زیان خود هم قادر نیستند؟ آن گاه بگو: آیا چشم نابینا (ی جاهل) و دیده بینا (ی عالم) یکسان است؟ یا ظلمات (شرک و بت پرستی) با نور (معرفت و خدا پرستی) مساوی است؟ یا آنکه این مشرکان شریکانی برای خدا قرار دادند که آنها هم مانند خدا چیزی خلق کردند و بر مشرکان، خلق خدا و خلق شریکان خدا مشتبه گردید؟ (هرگز چنین نیست) بگو: تنها خدا خالق هر چیز است و او خدای یکتایی است که همه عالم مقهور اراده اوست."

از این آیات می بینیم که  عبادت و پرستش غیر از خدا منطق وجود ندارد. در آیه 35-36 سوره طور می خوانیم:

"یا آنها بی هیچ آفریده شده اند ، یا خود خالق خویشند؟!. آیا آنها آسمانها و زمین را آفریده اند؟! بلکه آنها جویای یقین نیستند!"

 البته اگر تمام انسانها برای آفریدن جمع شوند بی شک نمی توانند مثل خدای متعال چیزی خلق کنند.

یا أَیُّهَا النّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللّهِ لَنْ یَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ یَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَیْئاً لا یَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ . ما قَدَرُوا اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللّهَ لَقَوِیٌّ عَزِیزٌ .

اى مردم! مثلى زده شده است، به آن گوش فرا دهید: کسانى را که غیر از خدا مى خوانید، هرگز نمى توانند مگسى بیافرینند، هر چند براى این کار دست به دست هم دهند; و هر گاه مگس چیزى از آنها برباید، نمى توانند آن را باز پس گیرند. هم این طلب  کنندگان ناتوانند، و هم آن مطلوبان (هم این عابدان، و هم آن معبودان.
خدا را آن گونه که باید بشناسند نشناختند; خداوند قوى و شکست ناپذیر است! (حج 73-74)

انسان هر چه در علم و تخنولوژی پیشرفت کند قادر نیست یک مگسی بیافریند.

الان به این روایت توجه کنیم: "ای عایشه روزی قیامت شدیدترین عذاب را  مجسمه سازان خواهند کشید". از این جا منظور بت سازان است که آنان برای عبادت و پرستش مردم بت می ساختند و مشرکان از آنها بت خریده بودند. چون در سوره انبیا خدای تعالی از زبان حضرت ابراهیم می فماید:

آن هنگام که به پدرش ( آزر ) و قوم او گفت: «این مجسمه های بی روح چیست که شما همواره آنها را پرستش می کنید؟!» آنها ابراهیم را پاسخ دادند که ما پدران خود را بر پرستش این بتان یافته‌ایم (و ما پیروی آنها خواهیم کرد). ابراهیم گفت: همانا شما خود و پدرانتان همه سخت در گمراهی بوده و هستید.

در نتیجه  قران علیه مجسمه سازی نیست بلکه بر علیه پرستش و عبادت به مجسمه است.