سورة الفیل
سوره فیل[1]
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيم
به نام خدا که نیکی اش بی‌اندازه ومهربانی‌اش فراوان
أَلَمْ تَرَ كَيْفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصْحَابِ الْفِيلِ(1)
آیا درذهنت زنده نساختی پروردگارت کسانی را که با فیلها(به مکه) آمده بودند به چه حالت در آورد؟
أَلَمْ يَجْعَلْ كَيْدَهُمْ فِي تَضْلِيلٍ(2)
مگر بازی آنها را در تباهی قرار نداد؟
وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ(3)
توده های[2] ابر پرواز کننده را بر بالای آنها فرستاد.
تَرْمِيهِمْ بِحِجَارَةٍ مِنْ سِجِّيلٍ (4)
ابرهایی[3] كه بر آنان سنگريزه هايى از سنگ گل فرو انداختند
فَجَعَلَهُمْ كَعَصْفٍ مَأْكُولٍ(5)
به این ترتیب همه آنان را چون كاهبر گ های خورده شده[4] گرداند [5].
[1] در شهر مکه نازل شده است . تعداد آیات 8. نامش را از واژه فیل که در آیه اول ذکر شده گرفته است.
[2] ” طیر” پرندگان، جمع طائِر است. هر چیزی که بال دارد و در هوا پرواز می کند “طائر” نامیده می شود. (مفردات) پرنده نیز طائر است چون با دو بال خود پرواز می کند (انعام 6/38) “طیر” معنی پرنده ها می دهد و با استعمال الف و لام معرفه بطور الطیر می باشد. اما در این آیه “طیر” بدون الف و لام است. زیرا اینجا آنهایی که پرواز می کنند پرنده ها نیستند بلکه ابرهای گدازه ای هستند. “ابابیل” بمعنی دسته – دسته، گروه-گروه است (العین). بنظر زجاجی “طیر ابابیل” معنی “پرندگان جمع شده از جاهای مختلف” را می دهد. همچنین “طیر در حال دسته-دسته” نیز گفته اند. (لسان العرب)
ابابیل با ابل هم ریشه هستند. معنای اصلی ایبیل تکه –تکه شدن ، سنگین بودن و پوشاندن است (مقایس اللغة). و گله شتر که این سه معنی را در کنار هم دارد ، “ابل” گفته می شود. یعنی اِبِل: بمعنی شتران اطلاق می شود. و به تعداد زیادی از شتران = إبل مؤبّلة گفته می شود (العین). به نظر ابو حاتم ، گفتن اینكه “این مرد ابل دارد” در این معنی است كه او 100 شتر دارد (مقایس اللغة). به این علت ” وَأَرْسَلَ عَلَيْهِمْ طَيْرًا أَبَابِيلَ” در این معناست که ” چیزهای پرواز کننده مانند مجموعه شتر را بر روی آنها فرستاد (المفردات) ابل همچنین به معنی ابر باران است (القاموس). یکی از دانشمندان زبان عربی المبرد به واژه “ابل” که در آیه “آیا (این انسانها) با تأمل به ابرها نمی نگرند که چگونه آفریده شده؟”(الغاشیه88/17) ذکر شده است معنای انبوه ابرها داده است (شوقانی، فتح القادر)
بنابر این برای اینکه ابابیل از ریشه ابل می باشد و با در نظر گرفتن تعریف المبرد لازم هست وی را ” توده های ابر ضخیم که در یک ردیف پرواز می کنند” و یا ” گدازه ای از آتشفشان بیرون می آید و ابرهای خاکستر” نامید. زمخشری در شعر عربی به دلیل شباهت ابرها با گله شترها بنوع استعاره ابرها را ابل نامیده است (کشاف)
[3]واژه‌ي سجیل سنگی که با جوشاندن گل ایجاد می شود، سجیل يک کلمه‌ي فارسي و معرّب است و به معنای “سنگ گل” آمده است. سجیل همچنین در نتیجه فوران آتشفشانی بر روی قوم لوط نیز بارید و آنها را هلاک کرد. برخی از آیات مرتبط به شرح زیر است:
” لوط گفت: اینان مهمانان منند،پیش آنها مرا شرمسار مکنید. و از خدا بپرهيزيد و مرا شرمنده نسازيد” آنها اینگونه جواب داده بودند. ” آیا به تو نگفته بودیم که در کار دیگران دخالت کن؟ و لوط گفت: ” اگر می خواهید نزدیک شوید، اینان دختران منند [که برای ازدواج مناسبند.] (ای محمد) به جان تو سوگند، آنان در مستی خود فرو رفته و سرگردان بودند. آنگاه هنگام طلوع آفتاب، همان بانگ آنان را فرو گرفت. و آنجا را زير و زبر كرديم. و بر آن سنگپارههايى از سنگ گل (سجیل) فرو باريديم. در اين نشانه هائي است براي هوشياران. و آن مکان اکنون بر سر راهی است بر قرار. بى گمان در اين براى مؤمنان عبرتى است (حجر15/ 68-77)
فرشتگانی که مسئول منفجر کردن آتشفشان بودند به ابراهیم (ع) آمدند. ابراهیم از آنها سوال کرد: ” ای فرستادگان، پس ماموريت شما چيست ؟”. ” گفتند ما به سوی قومی گناهکار فرستاده شده ايم”. “تا بر آنان سنگوارهاى از گل فروباريم”. “سنگهائی كه نزد پروردگارت برای تجاوزکاران نشان شده است” (الذاريات51/31-34)
جوهری “سجیل” را بعنوان “”سنگ پخته شده در آتش جهنم” توصیف کرده است (الصحاح) این سنگها سنگهایی هستند که واقعا یادآور جهنم است ودر درون آتشفشان پخته و پرتاب می شود.
[4] “عصف” به پوسته روی دانه می گویند (مقایس اللغة) خداوند اصحاب الفیل را را چون كاه خورده شده قرار داد (لسان العرب). بنابراین گدازه ها داخل اجساد را سوزاند ، بیرونش را سنگسار کرد.
[5]طبق این آیه ، اگر در وادی النار یعنی در جایی که حادثه فیل رخ داده ، حفاری هایی انجام شده باشد ، اجساد سربازان و فیل های کشته شده ، در حال خشک و درونشان خالی یافت می شود. این وادی میان مزدلفه و سرزمین منا است. هرکسی که کوههای هر دو طرف دره را تماشا می کند ، می تواند به وضوح اثری از فوران آتشفشانی را مشاهده کند.
