هر سال اختلاف نظر بین علما اسلامی در باره آغاز و پایان ماه مبارک رمضان پیش می آید.
دلیل این اختلاف نظر هم مانند موارد دیگر، بی دقتی نسبت به قرآن و مطالب مرتبط در آن است. قرآن، مسئله تقویم را به کارشناسان امور محول کرده است که خداوند متعال در این باره چنین می فرماید:
الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ ۱
خورشید و ماه بر حسابى [روان]اند
خورشید و ماه بر حسابى [روان]اندهُوَ الَّذِی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیَاء وَالْقَمَرَ نُورًا وَقَدَّرَهُ مَنَازِلَ لِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السِّنِینَ وَالْحِسَابَ مَا خَلَقَ اللّهُ ذَلِکَ إِلاَّ بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ الآیَاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ [۲]
اوست کسى که خورشید را روشنایى بخشید و ماه را تابان کرد و براى آن منزلهایى معین کرد تا شماره سالها و حساب را بدانید خدا اینها را جز به حق نیافریده است نشانهها[ى خود] را براى گروهى که مىدانند به روشنى بیان مىکند
بخشی از پرتوهایی خورشید به به ماه می تابد، و آن بخشی از ماه است که ما آن را روشن می بینیم. ما با نگاه کردن به آن محاسبات خود را انجام می دهیم. آیه در این مورد از این قرار است:
وَالْقَمَرَ قَدَّرْنَاهُ مَنَازِلَ حَتَّى عَادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ [۳]
و براى ماه منزلهایى معین کردهایم تا چون شاخک خشک خوشه خرما برگردد
خداوند به پیامبر دستور داده که چنین بفرمایند:
وَأَنِ احْکُم بَیْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن یَفْتِنُوکَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَیْکَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمْ أَنَّمَا یُرِیدُ اللّهُ أَن یُصِیبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ کَثِیرًا مِّنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ [۴]
و میان آنان به موجب آنچه خدا نازل کرده داورى کن و از هواهایشان پیروى مکن و از آنان برحذر باش مبادا تو را در بخشى از آنچه خدا بر تو نازل کرده به فتنه دراندازند پس اگر پشت کردند بدان که خدا مىخواهد آنان را فقط به [سزاى] پارهاى از گناهانشان برساند و در حقیقت بسیارى از مردم نافرمانند
لذا در این مورد پیامبر نمی تواند نظری مخالف قرآن داشته باشد. اما چون متخصص این امور پیش ایشان نبوده چنین فرموده اند:
“ما جماعت بی سوادی هستیم، نمی نویسیم و محاسبه نمی کنیم.” وبعد ده انگشت دو دستش را باز کرده و دو بار این طور این طور گفته و دفعه سوم یک انگشت شست خود را جمع کرده اینطور کردند. (این به ۲۹ روز بودن برخی از ماهای رمضان اشاره دارد.) بعد دوباره انگشتان دست خود را با زکرده و سه بار اینطور اینطور کرده اند.(این هم به ۳۰ روز بودن برخی از ماههای رمضان اشاره دارد.)[۵]
همچنین می فرمایند:
“هلال ماه را که دیدید روزه را شروع کنید، هلال را دیدید روزه را تمام کنید، اگر هوا ابری بود و هلال را رویت نکردید، ماه را سی روزه تمام کنید.[۶]
در دنیای امروزی دانشمندان قادر به محاسبۀ حرکات خورشید هستند. سازمان دیانت ترکیه در کنفرانس “رویت هلال” که در سال ۱۹۷۸ برگذار شد تصمیم به رویت هلال با چشم غیر مسلح بعد از غروب خورشید را نشانگر آغاز ماه جدید پذیرفتند، و در جاهای دیگر جهان هم همین را می توان ملاک قرار داد. این تصمیم گرفته شده با قرآن و سنت مطابقت دارد.
چون در آن زمان متخصص محاسبه این امور وجود نداشته، رویت هلال ماه را با چشم غیر مسلح امر فرمودند. (اما امروزه که علم اختر شناسی و آسترونومی پیشرفت کرده لزومی ندارد حتما با چشم غیر مسلح دیده شود. چرا که در قرآن ملاک شروع و پایان رمضان محاسبه است.) این واقعیت و آیات راجع به این موضوع را نمی توان نادیده گرفت، نادیده گرفتن علم اختر شناسی و آسترونومی سبب می شود که آغاز و پایان ماهها را مانند اوقات نماز حساب کرد. آن وقت همانگونه که وقتی در آنکارا وقت افطار است، نمی توان در استانبول روزه را باز کرد، با هلالی که در آنکارا رویت می شود نمی توان در استانبول عید کرد. چون این قابل قبول نمی باشد، بسیاری از علما، رویت هلال د رزمانهای مختلف در مکانهای مختلف را معیار قرار نمی دهند. هلال ماه در هر جا که اول رویت شده باشد آن را معیار قرار می دهند. با تمام این اوصاف ادامه دادن به این اختلافات دلیل محق و قابل قبولی ندارد.
سوره رحمان ۵۵/۵
سوره یونس ۱۰/۵
[۳] یاسین۳۶/۳۹ [۴] سوره مائده۵/۴۹؛ [۵] مسلم ۱۰۸۰/۱۵ [۶] مسلم ۱۰۸۱/۱۸-۱۹؛
