توکل نادُرُست

توکل نادرست

توکل یعنی پذیرفتن عاجز بودن در انجام کاری، وانجام آن را به کسی دیگر واگذار کردن. توکل به خدا هم به این معناست که، کار را تا آنجا که از دست بر می آید را انجام داد و بقیه آن را به خدا واگذار کرد.

اما توکل به مرور زمان معنی اصلی خود را از دست داده وبه شکل “کار را به خدا واگذار کردن” تعبیر می شود. برخی از آیات را هم با همین مفهوم معنی و تفسیر می کنند، که باعث تنبلی و انتظار انجام کار از خدا می شود؛ در صورتی که خدای متعال چنین می فرماید:

اينكه براي انسان بهره‏اي جز سعي و كوشش او نيست.(سوره نجم 53/39)؛

و هنگامي كه مناسك (حج) خود را انجام داديد، خدا را ياد كنيد، همانند يادآوري از پدرانتان (آن گونه كه رسم آن زمان بود) بلكه از آن هم بيشتر! (در اين مراسم، مردم دو گروه‏ اند) بعضي از مردم مي‏ گويند: خداوندا! به ما در دنيا (نيكي) عطا كن! ولي در آخرت، بهره اي ندارند.

و بعضي مي‏ گويند: پروردگارا! به ما در دنيا (نيكي) عطا كن! و در آخرت نيز (نيكي) مرحمت فرما! و ما را از عذاب آتش نگاهدار! آنها از كار (و دعاي) خود، نصيب و بهره‏ اي دارند، و خداوند، سريع الحساب است.(سوره بقره 2/200-202)

پس کسی که این دنیا را می خواهد باید کار کند. کسی که هم این دنیا را بخواهد و هم آخرت را باید کار کند. برای کسی که کار نکند و زحمت نکشد چیزی خود به خود مهیا نمی شود. موفقیت دو شرط دارد، یکی خواستن، ودیگری قدرت انجام کار را داشتن است. خدای متعال چنین می فرماید:

پروردگارت روزي را براي هر كس لایق است (چون سعی کرده) گشاده يا تنگ مي ‏دارد، او نسبت به بندگانش آگاه و بيناست. (سوره اسراء 17/30)

در جهان نان و پنیر و آش و… آماده وجود ندارد. اما خداوند امکانات و شرایط به دست آوردن آن را برای انسانها مهیا کرده است. کسانی که از این امکانات و شرایط استفاده نمی کنند، به این نعمتها دست نمی یابند. خدای متعال چنین می فرماید: او در زمين كوههایي قرار داد، و بركاتي در آن آفريد، و مواد غذائي مختلف آن را مقدر فرمود، اينها همه در چهار روز بود، درست به اندازه نياز تقاضا كنندگان!(سوره فصلت 41/10)

کسی که سعی کند به این نعمتها دست خواهد یافت. در هر بخش جغرافیایی که زندگی می کنیم از نعمتهای موجود در آنجا می توانیم بهره بگیریم.

شب را در روز داخل مي‏ كني، و روز را در شب، و زنده را از مرده بيرون مي‏ آوري، و مرده را از زنده، و به هر كس بخواهي، بدون حساب، روزي مي‏ بخشي.(سوره آل عمران3/27)

اگر امکانات زیاد باشد ولی قدرت کافی نداشته باشیم ویا در حالی که قدرت کار کردن داریم ولی تنبلی می کنیم، باز هم چیزی دستگیرمان نمی شود. باید سعی کنیم قدرت کافی را بدست آورده و تمام سعی خود را برای موفق شدن انجام دهیم. در بلایا و آفات طبیعی چون سیل و زلزله و خشکسالی و… هم باید آماده سازی کرده باشیم و در صورت اتفاق افتادن آن به خدا توکل کنیم.

بر اثر ترجمه و تفسیر نادرست، معنای دیگری به توکل داده شده. برای مثال:  پروردگارت روزي را براي هر كس بخواهد گشاده يا تنگ مي‏ دارد، او نسبت به بندگانش آگاه و بيناست. ( سوره اسراء 17/30)

به خاطر معنی دیگر دادن، فعلهای “یشاء” = بخواهد و کلمه “یقدر” = قدرتش را دارد ، فاعلش “او”، اینکه ضمیرش چه چیز را نشان می دهد، انتخابی است. در زبان عربی ضمیر به آن چیز که نزدیکتر است بر می گردد و برای دلالت کردن به دور باید  قرینه باشد. چون در اینجا چنین قرینه ای وجود ندارد “من” = چه کسی ، را نشان می دهد. اما در معنی و تفسیر ضمیر، چیزی که دور است یعنی لفظ الله، را نشان می دهد را قبول دارند. مثال دیگر برای این مورد: بگو: پروردگارم روزي را براي هر كس بخواهد توسعه مي دهد و براي هر كس بخواهد تنگ (و محدود) مي‏ سازد، و هر چيزي را (در راه او) انفاق كنيد جاي آن را پر مي كند و او بهترين روزي دهندگان است. (سوره سباء 34/39)

معنی درست عربی آن چنین است:

بگو که: پروردگارم برای بندگانی که کار می کنند و قدرت کافی دارند، رزق می گستراند.