آیا عرش خدا قابل حرکت هست؟ در قرآن کریم مقصود از حاملان عرش چیست؟
سلام علیکم جناب آقای عبد العزیز بایندیر؛
یک سوال دارم و خواهش می کنم راهنمایی فرمایید. از کتب مذاهب در بارۀ عرش الهی و حملۀ عرش احادیث و روایاتی می خوانیم و حتی در دانشگاه جامعة المصطفی که دانشجویم اساتید بزرگ و معروف در ایران نیز حقانیت این مساله را تایید می نمایند. نظر جنابعالی در این مورد چیست؟ در قران کریم مقصود از سکان سماوات و حاملان عرش چیست؟ مگر عرش قابل حرکت است و فرشتگان عرش خدا را بر دوش می گیرند؟
علیکم السلام
در آیات قرآن کریم چنین آمده است:
الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَهً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ . رَبَّنا وَ أَدْخِلْهُمْ جَنَّاتِ عَدْنٍ الَّتِی وَعَدْتَهُمْ وَ مَنْ صَلَحَ مِنْ آبائِهِمْ وَ أَزْواجِهِمْ وَ ذُرِّیَّاتِهِمْ إِنَّکَ أَنْتَ الْعَزِیزُ الْحَکِیمُ(غافر: 7-8)
ترجمه: فرشتگانى که حاملان عرشند و آنها که گرداگرد آن (طواف مىکنند) تسبیح و حمد خدا مىگویند و به او ایمان دارند و براى مؤمنان استغفار مىنمایند. (عرضه مىدارند) پروردگارا! آنها را در باغهاى جاویدان بهشت که به آنها وعده فرمودهاى وارد کن، همچنین صالحان از پدران و همسران و فرزندان آنها را که تو توانا و حکیمى.
اما براى درک حقیقت معناى عرش بهترین راه این است که موارد استعمال آن را در قرآن کریم بررسى کرده به نتیجه برسیم:
إِنَّ رَبَّکُمُ اللّهُ الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَى عَلَى الْعَرْشِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهَارَ یَطْلُبُهُ حَثِیثًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ وَالنُّجُومَ مُسَخَّرَاتٍ بِأَمْرِهِ أَلاَ لَهُ الْخَلْقُ وَالأَمْرُ تَبَارَکَ اللّهُ رَبُّ الْعَالَمِینَ (۱)
در حقیقت پروردگار شما آن خدایى است که آسمانها و زمین را در شش روز آفرید سپس بر عرش [جهاندارى] استیلا یافت روز را به شب که شتابان آن را مى طلبد مىپوشاند و [نیز] خورشید و ماه و ستارگان را که به فرمان او رام شده اند [پدید آورد] آگاه باش که خلق و امر از آن اوست فرخنده خدایى است پروردگار جهانیان.
بعد از پایان گرفتن خلقت جهان بر عرش تسلط یافت. یعنی عرش به معنی حکومت و سلطنت آمده است.در بعضى دیگر از آیات صفت عرش ذکر مى شود:
- فَإِن تَوَلَّوْاْ فَقُلْ حَسْبِیَ اللّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَهُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ (۲)
ترجمه: پس اگر روى برتافتند بگو خدا مرا بس است هیچ معبودى جز او نیست بر او توکل کردم و او پروردگار عرش بزرگ است
و گاه سخن از ملائکهاى است که دور عرش قرار گرفتند.
- وَتَرَى الْمَلَائِکَهَ حَافِّینَ مِنْ حَوْلِ الْعَرْشِ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَقُضِیَ بَیْنَهُم بِالْحَقِّ وَقِیلَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ (۳)
ترجمه: و فرشتگان را مىبینى که پیرامون عرش به ستایش پروردگار خود تسبیح مىگویند و میانشان به حق داورى مىگردد و گفته مىشود سپاس ویژه پروردگار جهانیان است
از آیه ویژگی دیگر عرش یعنی حکومت الهی را می دانیم که شایستۀ تسبیح است و آن هم داوری به حق است.
وَهُوَ الَّذِی خَلَق السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ فِی سِتَّهِ أَیَّامٍ وَکَانَ عَرْشُهُ عَلَى الْمَاء لِیَبْلُوَکُمْ أَیُّکُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَلَئِن قُلْتَ إِنَّکُم مَّبْعُوثُونَ مِن بَعْدِ الْمَوْتِ لَیَقُولَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ إِنْ هَذَا إِلاَّ سِحْرٌ مُّبِینٌ (۴)
ترجمه: و اوست کسى که آسمانها و زمین را در شش هنگام آفرید و عرش او بر آب بود تا شما را بیازماید که کدام یک نیکوکارترید و اگر بگویى شما پس از مرگ برانگیخته خواهید شد قطعا کسانى که کافر شدهاند خواهند گفت این [ادعا] جز سحرى آشکار نیست.
آیه به قدرت آفرینش خداوند متعال اشاره دارد. معلوم است که حکومت ها می توانند موروثی هم باشند، اما عرش خداوند به شکل وراثتی به او نرسیده است. خود خداوند عالم هستی را آفریده و خودش هم آن را اداره می کند.
وسعت علمی عرش الهی:
عرش یک مفهومی است که فراتر از کرسی. وقتی کرسی الهی وَلاَ یُحِیطُونَ بِشَیْءٍ مِّنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِمَا شَاء وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضَ – باشد، یعنی اگر کرسی آن وسیعتر از آسمانها و زمین است ، و تمثیل الهی باشد، پس عرش الهی به طور اولی وسعت علم خداوند را نشان می دهد.
از مجموع آیاتی که بالا ذکر نموده ایم، می توانیم به این نتیجه برسیم:
عرش خداوند گرچه در آیات مختلف با ویژگی های مختلف ذکر شده است، اما وجه مشترک همه مجازی بودن آن است. در آیات یک حقیقت – حکومت الهی از ابعاد مختلف توصیف شده است. لذا می توانیم بگوییم عرش الهی – شامل علم الهی، قدرت مطلق، خالقیت، عدالت و ما وراء طبیعه است.
اما آنچه که مربوط به حاملان عرش است:
الَّذِینَ یَحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یُؤْمِنُونَ بِهِ وَ یَسْتَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنا وَسِعْتَ کُلَّ شَیْءٍ رَحْمَهً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تابُوا وَ اتَّبَعُوا سَبِیلَکَ وَ قِهِمْ عَذابَ الْجَحِیمِ (۵)
ترجمه: کسانى که عرش [خدا] را حمل مىکنند و آنها که پیرامون آنند به سپاس پروردگارشان تسبیح مىگویند و به او ایمان دارند و براى کسانى که گرویدهاند طلب آمرزش مىکنند پروردگارا رحمت و دانش [تو بر] هر چیز احاطه دارد کسانى را که توبه کرده و راه تو را دنبال کردهاند ببخش و آنها را از عذاب آتش نگاه دار.
در آیۀ مورد بحث که سخن از حاملان عرش الهى مى گوید به نظر ما منظور از عرش همان حکومت خداوند و تدبیرش در هر دو عالم می باشد. و حاملان عرش هم اجرا کنندگان امر الهی اند: فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا. ترجمه: و به فرشتگانى که کار سازند (قسم)
می توانیم بگوییم که حاملان عرش همان فرشتگانی هستند که در امور اجرایی حکومت الهی (یعنی عرش) را بر عهده دارند، بلا تشبیه مثل وزرای کشور که وظیفۀ امور اجرایی قانون را دارند. چون وظیفه شان اجرای فوانین حکومتی است، به حاملان آن حکومت، یعنی حاملان عرش تشبیه شده اند. طبق فرمایشات قرآن شمار فرشتگانی که عرش را حمل می کنند در روز قیامت 8 است:
وَالْمَلَکُ عَلَى أَرْجَائِهَا وَیَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّکَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمَانِیَهٌ (۶)
ترجمه: و فرشتگان بر کناره ها[ى آسمان] ایستاده باشند، و عرش پروردگارت را در آن روز هشت تن برفرازشان حمل مى کنند
از تعداد مدبرات امر که در روز قیامت ۸ تاست، می توانیم نتیجه بگیریم که ۸ امر مهم در آن روز به اجرا خواهد رسید.
(۱) اعراف ۴۵؛
(۲) توبه ۱۲۹؛
(۳) زمر ۷۵؛
(۴)هود ۷؛
(۵) غافر ۷؛
(۶) الحاقه ۱۷؛
