بدون شک یکی از آداب قرض، آسان گرفتن بر شخص مقروض است. و دیگر، مطالبه قرض به طریق نیکو، و گذشت از شخص نیازمند و تنگدست. و از وظایف شخص قرضدار این است که سعی کند تا دین خود را زودتر بپردازد و اگر سرمایه ای به اندازه پرداخت دین خود دارد، در پرداخت آن کوتاهی و تعلل ننماید و قرض را به خوبی بپردازد.
اولین چیزی که بر شخص قرض دهنده لازمی است، اینکه از ربا دوری جوید و اگر مقروض تنگدست است در حق او احسان کند و به او مهلت بدهد. چنانچه خداوند می فرماید: ﴿ وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ ﴾ [البقرة:280] و اگر (بدهکار) تنگدست باشد، پس مهلت (بدو داده) می‌شود تا گشایشی فرا رسد، و اگر (قدرت پرداخت نداشته باشد و شما همه‌ی وام خود را، یا برخی از آن را بدو) ببخشید، برایتان بهتر خواهد بود اگر دانسته باشید.
و نیز پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم می فرمایند: (من أنظر معسراً فله بكل يوم مثله صدقة قبل أن يحل الدين، فإذا حل الدين فأنظره، فله بكل يوم مثلاه صدقة) هر کس تنگدستی را مهلت دهد، قبل از رسیدن زمان پرداخت روزانه برایش به اندازه آن، صدقه نوشته می شود و اگر زمان ادای دین فرا رسید و او را مهلت داد، روزانه ثواب صدقه ی دو برابر آن برایش نوشته می شود.
و اولین چیزی که بر ذمه مقروض است اینکه قرض را به نیکی به صاحبش بازگرداند و بدون تاخیر دین خود را اداء نماید. ابوهریره رضی الله عنه روایت می کند که: (أن رجلاً تقاضى رسول الله صلى الله عليه وسلم، وكان أعرابياً جلفاً غليظاً في خطابه، فأغلظ له، فهمَّ به أصحاب الرسول صلى الله عليه وسلم، فقال عليه الصلاة والسلام: دعوه، فإن لصاحب الحق مقالاً…. فإن خيركم أحسنكم قضاءً) رواه مسلم.
بادیه نشینی قرض خود را با خشونت از رسول الله صلی الله علیه و سلم طلبید. اصحابه خواستند تأدیبش کنند ، پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: دست نگهدارید، طلبکار حق سخن گفتن دارد …. بهترین شما کسی است که دین خود را به خوبی بپردازد.
در این زمینه کمترین کاری که می توان کرد، روشنگری پیرامون اهمیت آداب قرض دهنده و قرض گیرنده در اسلام می باشد.
یکی از اموری که اسلام بدان تأکید بسیاری نموده، موضوع قرض دادن به نیازمندان است تا جایی که در روایات ما آن را از صدقه برتر دانستند.
امّا باید توجه داشت در برخی از موارد ما به وظایف مان و آداب و شرایطی که وجود دارد عمل نمی کنیم و از این جهت زیان هایی بر ما وارد می شود، ولی آگاهانه و یا ناآگاهانه گناه آن را بر گردن دیگران می گذاریم.
برای قرض الحسنه، این سنت پسندیده، شرایطی بیان شده است که در طولانی ترین آیه از قرآن بدان اشاره شده است:
«اى کسانى که ایمان آوردهاید! هنگامى که بدهى مدّتدارى (به خاطر وام یا داد و ستد) به یک دیگر پیدا می کنید، آن را بنویسید! و باید نویسندهاى از روى عدالت، (سند را) در میان شما بنویسد! و کسى که قدرت بر نویسندگى دارد، نباید از نوشتن خوددارى کند! پس باید بنویسد، و آن کس که حق بر عهده اوست، باید املا کند، و از خدا که پروردگار او است بپرهیزد، و چیزى را فروگذار ننماید!… ». در روایات نیز به این مهمّ تأکید شده است. بنابر این با توجه به تأکیداتی که از جانب اسلام برای استحکام امر قرض بیان شده، اگر ما کوتاهی نموده و خسارتی دامان ما را گرفته نباید آن را به حساب دین یا رهبران آن بگذاریم.
