قلب انسان از نگاه قرآن کریم

قلب انسان از نگاه قرآن کریم

قرآن کریم منشأ خیر و شر را قلب انسان می داند.

• مثلا به قلب صفت غلظت یا رقت را می دهد:

 فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ [1]

به (بركت) رحمت الهي، در برابر آنها (مردم) نرم (و مهربان شدي)! و اگر خشن و سنگدل بودي، از اطراف تو، پراكنده مي‏ شدند.

• قلب می تواند مریض شود: في قُلُوبِهِم مَّرَضٌ فَزَادَهُمُ اللّهُ مَرَضًا وَلَهُم عَذَابٌ أَلِيمٌ بِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ [2]

در دلهاي آنها يك نوع بيماري است، خداوند بر بيماري آنها مي‏ افزايد و عذاب دردناكي به خاطر دروغهایي كه مي ‏گويند در انتظار آنهاست.

• در جایی دیگر می‌فرماید قلب محل ترس و خوف است: سَنُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَكُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِينَ [3]

به زودي در دلهاي كافران به خاطر اينكه بدون دليل چيزهائي را براي خدا شريك قرار دادند، رعب و ترس مي‏ افكنيم و جايگاه آنها آتش است و چه بد جايگاهي است جايگاه ستمكاران.

• قلب منشأ صدور معاصی است: لاَّ يُؤَاخِذُكُمُ اللّهُ بِاللَّغْوِ فِيَ أَيْمَانِكُمْ وَلَكِن يُؤَاخِذُكُم بِمَا كَسَبَتْ قُلُوبُكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ حَلِيمٌ [4]

خداوند شما را به خاطر سوگندهايي كه بدون توجه ياد مي‏ كنيد، مؤ اخذه نخواهد كرد، اما به آنچه دلهاي شما كسب كرده، (و سوگندهايي كه از روي اراده و اختيار، ياد مي‏ كنيد،) مؤ اخذه مي ‏كند. و خداوند، آمرزنده و بردبار است.

• قلب می تواند درک کند، مکان اعتقاد و علوم است:

وَلَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ كَثِيرًا مِّنَ الْجِنِّ وَالإِنسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَّ يَفْقَهُونَ بِهَا [5]

به طور مُسَلم گروه بسياري از جن و انس را براي دوزخ آفريديم، آنها دلها (عقلها)یي دارند كه با آن (انديشه نمي‏ كنند و) نمي ‏فهمند.

• قلب محل عواطف و مخزن رأفت و رحمت و اطمینان و سکینه است هُوَ الَّذِي أَنزَلَ السَّكِينَةَ فِي قُلُوبِ الْمُؤْمِنِينَ لِيَزْدَادُوا إِيمَانًا مَّعَ إِيمَانِهِمْ وَلِلَّهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَكَانَ اللَّهُ عَلِيمًا حَكِيمًا [6]

او كسي است كه سكينه و آرامش را در دلهاي مؤ منان نازل كرد تا ايماني بر ايمانشان افزوده شود، لشكر آسمانها و زمين از آن خدا است، و خداوند دانا و حكيم است.

• قلب مهر زده می‌شود: خَتَمَ اللّهُ عَلَى قُلُوبِهمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عظِيمٌ [7]

خدا بر دلها و گوشهاي آنان مهر نهاده، و بر چشمهاي آنها پرده افكنده شده، و عذاب بزرگي در انتظار آنها است.

• قساوت قلب: قساوت در لغت به معنای سختی هر چیزی است.

و زمانی که به قلب اضافه می‌شود به معنای رفتن نرمی و رحمت از دل است.[8]  از همین جهت است که خداوند دلهای قسی را به سنگ تشبیه کرده است و می‌فرماید:

ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُم مِّن بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاء وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ  [9]

سپس دلهاي شما بعد از اين جريان سخت شد، همچون سنگ، يا سختتر! چرا كه پاره ‏اي از سنگها مي‏ شكافد و از آن نهرها جاري مي‏ شود، و پاره‏ اي از آنها شكاف بر مي‏ دارد و آب از آن تراوش مي ‏كند، و پاره ‏اي از خوف خدا (از فراز كوه) به زير مي‏ افتد (اما دلهاي شما نه از خوف خدا مي‏ تپد و نه سرچشمه علم و دانش و عواطف انساني است) و خداوند از اعمال شما غافل نيست.

وقتی قساوت قلب بر دل انسان عارض می‌شود در آن حالت حق را نمی‌پذیرد و در برابر آن خاشع نمی‌شود و تسلیم آن نمی‌گردد و خشوع در برابر حق که حقیقت ایمان است در آن یافت نمی‌شود. و از همین رو به دلهایی که در برابر نور حق و هدایت انعطافی از خود نشان نمی‌دهند و نرم و تسلیم نمی‌گردند و نور هدایت در آنان نفوذ نمی‌کند قلب‌های قاسیه یا قساوتمند گفته می‌شود. [10] قاسیه از ماده قسوه به معنی خشونت و انعطاف ناپذیری است لذا سنگهای خشن را «قاسی» می‌گویند.

همان طوری که دیده می شود قرآن کریم به قلب اهمیت ویژه می دهد، لذا در حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و سلم نقل می شود که می فرمایند:قلب تان حرم خدا باشد و جای آن را به کسی دیگر ندهید.