من حدیثی در کتابی در باره “دابة الارض” خواندم و می خواهم آن را از شما بپرسم.
از امام جعفر بن محمد الصادق چنین نقل می كنند كه امام على (رض) در مسجد خوابیده بود، پیامبر (ص) آنجا آمد، على (رض) را بیدار كرد و فرمود “قم یا دابة اللَّه: برخیز اى جنبنده الهى، كسى از یاران عرض كرد: اى رسول خدا آیا ما حق داریم یكدیگر را بر چنین اسمى بنامیم؟ فرمود: نه، این نام مخصوص اوست و اوست دابة الارض كه خداوند در قرآن فرموده: وَ إِذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دَابَّةً مِنَ الْأَرْضِ …
نظر شما در این مورد چیست؟
پاسخ:
نخست باید به به عرض رساند که حدیثی که شما آوردید صحت ندارد و در منابع حدیثی معتبر نقل نشده است و چنین روایاتی قابل استدلال نیست.
دابة الارض، به معنی موجودی است که از زمین خارج می شود. در کتب عقاید و کلام از آن به عنوان علائم قیامت یاد می شود و از نشانه های شگفت انگیز محسوب می شود. خداوند چنین می فرماید:
وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الْأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ أَنَّ النَّاسَ كَانُوا بِآيَاتِنَا لَا يُوقِنُونَ
وقتی که حکم آنها صادر شد، برای آنها از زمین دابه خواهیم فرستاد. آنها می گویند که: انسانها به آیاتمان ایمان قطعی نیاوردند.
توضیح کلمات:
1- دابه: در لغت به معنای هر جانداری است چه انسان و چه حیوان و گفته شده است که کاربرد آن در مورد انسان بیشتر است. دابه همپنین به معنای هر موجود زنده است. خداوند متعال چنین می فرماید:
والله خلق كل دابة من ماء. ترجمه: خداوند همه دابه ها را ار آب خلق کرد. (سورۀ نور 24/45)
وَجَعَلْنَا مِنَ الْمَاء كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ. ترجمه: ما همه جانداران را از آب ساختیم. (سورۀ انبیاء 21/30)
به همین سبب تمام موجودات جاندار، انسانها، حیوانات، حشرات/دابه هستند. در این آیه قرآن دابه به معنی حیوانات است.
وَمِنَ النَّاسِ وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ كَذَلِكَ. ترجمه: و از مردمان و جانوران و دامها كه رنگهايشان همان گونه مختلف است [پديد آورديم] از بندگان خدا تنها دانايانند كه از او مىترسند آرى خدا ارجمند آمرزنده است
در این آیه دابه به معنای حیوانات جونده می باشد:
فَلَمَّا قَضَيْنَا عَلَيْهِ الْمَوْتَ مَا دَلَّهُمْ عَلَى مَوْتِهِ إِلَّا دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْكُلُ مِنسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَيَّنَتِ الْجِنُّ أَن لَّوْ كَانُوا يَعْلَمُونَ الْغَيْبَ مَا لَبِثُوا فِي الْعَذَابِ الْمُهِينِ
ترجمه: پس چون مرگ را بر او مقرر داشتيم جز جنبندهاى خاكى [=موريانه] كه عصاى او را [به تدريج] مىخورد [آدميان را] از مرگ او آگاه نگردانيد پس چون [سليمان] فرو افتاد براى جنيان روشن گرديد كه اگر غيب مىدانستند در آن عذاب خفتآور [باقى] نمىماندند
در آسمانها هم دابه هست. خداوند متعال چنین می فرماید: ترجمه: وَمِنْ آيَاتِهِ خَلْقُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَثَّ فِيهِمَا مِن دَابَّةٍ وَهُوَ عَلَى جَمْعِهِمْ إِذَا يَشَاء قَدِيرٌ
و از نشانه هاى [قدرت] اوست آفرينش آسمانها و زمين و آنچه از [انواع] جنبنده در ميان آن دو پراكنده است و او هرگاه بخواهد بر گردآوردن آنان تواناست
برای متوجه شدن دابه هایی که خداوند در آسمان پراکنده کرده، باید به موجوداتی که در روزهای مشخص کنار هم می آیند، دقت کرد.
2- دابه هایی که در محشر جمع می شوند:
محشر، مکانی است که، در روز رستاخیز مردگان دوباره زنده می شوند در آن جمع می شوند. دابه هایی که در محشر جمع می شوند از این قرار است:
الف) فرشتگان
خدا وند متعال چنین می فرماید:
وَيَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعًا ثُمَّ يَقُولُ لِلْمَلَائِكَةِ أَهَؤُلَاء إِيَّاكُمْ كَانُوا يَعْبُدُونَ . قَالُوا سُبْحَانَكَ أَنتَ وَلِيُّنَا مِن دُونِهِم بَلْ كَانُوا يَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَكْثَرُهُم بِهِم مُّؤْمِنُونَ
و [ياد كن] روزى را كه همه آنان را محشور مىكند آنگاه به فرشتگان مىفرمايد آيا اينها بودند كه شما را مىپرستيدند* مىگويند منزهى تو سرپرست ما تويى نه آنها بلكه جنيان را مىپرستيدند بيشترشان به آنها اعتقاد داشتند
ب) جنها
دومین دسته ای که در روز محشر جمع می شوند جنها هستند. خداوند چنین می فرماید:
وَيَوْمَ يحْشُرُهُمْ جَمِيعًا يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُم مِّنَ الإِنسِ وَقَالَ أَوْلِيَآؤُهُم مِّنَ الإِنسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَبَلَغْنَا أَجَلَنَا الَّذِيَ أَجَّلْتَ لَنَا قَالَ النَّارُ مَثْوَاكُمْ خَالِدِينَ فِيهَا إِلاَّ مَا شَاء اللّهُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَليمٌ
و [ياد كن] روزى را كه همه آنان را گرد مىآورد [و مىفرمايد] اى گروه جنيان از آدميان [پيروان] فراوان يافتيد و هواخواهان آنها از [نوع] انسان مىگويند پروردگارا برخى از ما از برخى ديگر بهره بردارى كرد و به پايانى كه براى ما معين كردى رسيديم [خدا] مىفرمايد جايگاه شما آتش است در آن ماندگار خواهيد بود مگر آنچه را خدا بخواهد [كه خود تخفيف دهد] آرى پروردگار تو حكيم داناست
ج) دسته سوم انسانها
در آیات به جمع شدن انسانها در روز محشر اشاره می کند. خداوند چنین می فرماید:
يَوْمَ يَقُومُ الرُّوحُ وَالْمَلَائِكَةُ صَفًّا لَّا يَتَكَلَّمُونَ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرحْمَنُ وَقَالَ صَوَابًا
در آن روز روح و فرشتگان به صف برمی خیزند. بدون اجازه خدای رحمان کسی کلامی نمی گوید. کسی که سخن کمی گوید هم، واقعیت را بیان می کند. (سوره نباء 78/38)
در این آیه فرشتگان به صورت آشکار مطرح شده. کلمه روح در این آیه به منظور موجودات صاحب روح یعنی انسانها و جنها می باشد.
در اغلب تفاسیر روح را جبرئیل تفسیر می کنند. اما چون در آن روز (محشر) فرشتگان، انسانها و جنها جمع خواهند شد، نباید مفهوم دیگری به این آیه داد.
