منظور از ذکر در آیات قران چیست؟

منظور از ذکر در آیات قران چیست؟

ذکر، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. نماز هم برای ذکر خداوند خوانده می شود. خداوند به حضرت موسی (ع) چنین امر می فرماید:

إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاهَ لِذِکْرِی

منم من خدایى که جز من خدایى نیست پس مرا پرستش کن و به یاد من نماز برپا دار (سوره طه /۱۴)

فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلاَهَ فَاذْکُرُواْ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِکُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُواْ الصَّلاَهَ إِنَّ الصَّلاَهَ کَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ کِتَابًا مَّوْقُوتًا

هنگامی که نماز را به پایان رسانیدید خدا را یاد کنید در حال ایستادن و نشستن و به هنگامی که به پهلو خوابیده‏اید، و هر گاه آرامش ‍ یافتید (و حالت خوف زایل گشت) نماز را (به صورت معمول) انجام دهید، زیرا نماز وظیفه ثابت و معینی برای مؤ منان است. (سوره نساء /۱۰۳)

چون نماز ذکر خداوند است، باید مفهوم ذکر را بدانیم.

ذکر

استعداد فهم مطلب با برقراری ارتباط با روابط مربوط به موضوع، به کار بردن این استعداد و بیان آن، ذکر گفته می شود.

ریشه اولیه ذکر طبیعت می باشد. انسان با بررسی طبیعت و کسب تجربه و برقرار کردن رابطه بین این اطلاعات و تجربه ها به ذکر دست می یابد. برخی از آیات را جع به این موضوع از این قرار است:

وَهُوَ الَّذِی أَرْسَلَ الرِّیَاحَ بُشْرًا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا لِنُحْیِیَ بِهِ بَلْدَهً مَّیْتًا وَنُسْقِیَهُ مِمَّا خَلَقْنَا أَنْعَامًا وَأَنَاسِیَّ کَثِیرًا وَلَقَدْ صَرَّفْنَاهُ بَیْنَهُمْ لِیَذَّکَّرُوا فَأَبَى أَکْثَرُ النَّاسِ إِلَّا کُفُورًا

و او کسى است که بادها را پیشاپیش رحمتش [باران‏] مژده‏بخش مى‏فرستد، و از آسمان آبى بس پاکیزه فرو فرستادیم‏  تا بدان سرزمینى پژمرده را زنده گردانیم و آن را به چارپایان و مردمان بسیارى از آنان که آفریده‏ایمشان مى‏نوشانیم‏  ما این آیات را به صورتهای گوناگون در میان آنها قرار دادیم تا تذکر  دهند ولی بیشتر مردم جز انکار و کفر کاری نکردند. (سوره فرقان /۴۸-۵۰)

تذکر، در آیه بر باب تفعل می باشد. این باب ، به فعل، تکلف، یعنی قدم به قدم نزدیک شدن به هدف را تحمیل می کند. به همین سبب یکی از معانی تذکر، قدم به قدم به ذکر نزدیک شدن می باشد. چونکه برای دست یافتن به اطلاعات موجود در طبیعت، زمان لازم است.

طبیعت، منبع این اطلاعات است. اینکه قرآن هم کتابی است که  از جانب خداوند نازل شده هم از اطلاعاتی که از طبیعت کسب می شود می توان فهمید. این اطلاعات آنقدر با قرآن هم خوانی دارد که، خداوند به قرآن هم ذکر گفته است.

بِالْبَیِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ

(از آنها که آگاهند) از دلائل روشن و کتب (پیامبران پیشین) و ما این ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم تا آنچه به سوی مردم نازل شده است برای آنها تبیین کنی، شاید اندیشه کنند. (سوره نحل /۴۴)

تذکر، به معنی برقرار کردن ارتباط بین ذکری که از طبیعت به دست آمده  با قرآن می باشد. برای برقرار کردن این ارتباط، باید به دور از احساس راجع به آن اندیشید. به این دلیل پیامبر(ص) انسانها را به تذکر فرا خواند.

وَحَآجَّهُ قَوْمُهُ قَالَ أَتُحَاجُّونِّی فِی اللّهِ وَقَدْ هَدَانِ وَلاَ أَخَافُ مَا تُشْرِکُونَ بِهِ إِلاَّ أَن یَشَاءَ رَبِّی شَیْئًا وَسِعَ رَبِّی کُلَّ شَیْءٍ عِلْمًا أَفَلاَ تَتَذَکَّرُونَ

   قوم او (ابراهیم) با وی به گفتگو پرداختند، گفت چرا درباره خدا با من گفتگو می‏کنید در حالی که خداوند مرا (با دلایل روشن) هدایت کرده و من از آنچه شما شریک (خدا) قرار می‏دهید نمی‏ترسم (و به من زیانی نمی‏رسد) مگر پروردگارم چیزی را بخواهد، آگاهی پروردگار من آنچنان وسیع است که همه چیز را در بر می‏گیرد آیا متذکر (و بیدار) نمی‏شوید؟! (سوره انعام /۸۰)

ذکری که خداوند در کتابهای مقدس به کار برده، جواب سوالاتی که ذهن انسان را مشغول می کند را می دهد. خداوند چنین می فرماید:

  أَلاَ بِذِکْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ

بدانید که با یاد خداست که دلها آرام مى‏گیرد (سوره رعد۲۸)

تمام کتب الهی به انساها اطلاعات جهان هستی در اختیار انسانها قرار  می دهد. این معلومات حس اعتماد به انسان می بخشد. این احساس در هر کس ایجاد نمی شود . خداوند چنین می فرماید:

إِنَّمَا تُنذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّکْرَ وَخَشِیَ الرَّحْمَن بِالْغَیْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَهٍ وَأَجْرٍ کَرِیم

تو تنها کسی را انذار میکنی که از این یادآوری الهی پیروی کند، و از خداوند رحمان در پنهان بترسد، چنین کسی را به آمرزش و پاداش پر ارزش بشارت ده! (سوره یس ۱۱)