نواضع چیست

نواضع چیست

یکی از مصادیق اخلاق قرآنی مفهوم تواضع می باشد. جدا این یک اخلاقی است که باید در زندگی روزمره خود آن را پیاده کنیم و آن از کمالات انسانی می باشد.

تواضع مصدر باب تفاعل از ريشه «و ـ ض ـ ع» است. وضع به معناى نهادن و پايين آوردن چيزى است [1]

 تواضع در لغت به معناى فرونهادن خويش، تذلّل، فروتنى و شكسته نفسى است [2]

 و در اصطلاح علم اخلاق، از فضايل ارزشمند اخلاقى و به اين معناست كه انسان داراى ملكه شكسته نفسى باشد، به گونه اى كه براى خود مزيتى بر ديگران نبيند و با كردار و گفتار خويش ديگران را بزرگ شمرده، به آنان احترام بگذارد [3]

در قرآن كريم واژه تواضع به كار نرفته، اما موضوع تواضع با واژه های دیگر مطرح شده است:

·       وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا [4]

و بندگان خداى رحمان كسانى‏اند كه روى زمين به نرمى گام برمى‏دارند و چون نادانان ايشان را طرف خطاب قرار دهند به ملايمت پاسخ مى‏دهند

·       وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ [5]

و براى آن مؤمنانى كه تو را پيروى كرده‏اند بال خود را فرو گستر

·       لاَ تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلَى مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ وَلاَ تَحْزَنْ عَلَيْهِمْ وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ [6]

و به آنچه ما دسته‏هايى از آنان را بدان برخوردار ساخته‏ايم چشم مدوز و بر ايشان اندوه مخور و بال خويش براى مؤمنان فرو گستر

موضوع تواضع و متواضع بودن پر اهمیت بودن را از تعداد آیاتی که به آن اشاره دارند، می فهمیم:

·       وَلاَ تَمْشِ فِي الأَرْضِ مَرَحًا إِنَّكَ لَن تَخْرِقَ الأَرْضَ وَلَن تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا [7]

و در [روى] زمين به نخوت گام برمدار چرا كه هرگز زمين را نمى‏توانى شكافت و در بلندى به كوهها نمى‏توانى رسيد

·       وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ[8]

و از مردم [به نخوت] رخ برمتاب و در زمين خرامان راه مرو كه خدا خودپسند لافزن را دوست نمى‏دارد

" واخفِض جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ المُؤمِنين " در باره این تعبیر نظرات مختلف وجود دارد:

1.               كاربرد اين تعبير از آن روست كه پرنده هنگام فرود آمدن، بال خود را مى شكند و پايين مى آورد [9]

2.               پرنده هرگاه بخواهد جوجه هايش را در پناه خود گيرد، بالش را باز كرده، سپس پايين مى آورد. آیه هم به این معنی، یعنی تحت حمایه خود گرفتن است [10]

3.               با توجه به دو قيد «ايمان» و «پيروى از پيامبر(ع) در آيه فوق، برخى چنين برداشت كرده اند كه آن حضرت در برابر كسانى كه فقط با زبان ايمان آورده بودند و از پيامبر (ع) پيروى نمى كردند و نيز كسانى كه از پيامبر (ع) پيروى مى كردند ولى پيروى آنان در امور غیر دینی بود،  مأمور به تواضع نبود [11]

4.               برخی مفسران گفتند که مقصود از مؤمنان آن دسته از پيروان رسول الله (ع)باشند كه هنوز ايمان نياورده ولى در آستانه ايمان آوردن بودند [12]

در یکی از آیات قرآنی از آمدن مؤمنانى برجسته در آينده خبر داده كه از فضل الهى بهره مندند و يكى از اوصاف آنان نرمخويى و تواضع در برابر مؤمنان است:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِي اللّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَيُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ … َاللّهُ وَاسِعٌ عَلِيمٌ [13]

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد هر كس از شما از دين خود برگردد به زودى خدا گروهى [ديگر] را مى‏آورد كه آنان را دوست مى‏دارد و آنان [نيز] او را دوست دارند [اينان] با مؤمنان فروتن [و] بر كافران … و خدا گشايشگر داناست

تواضع خاص:

از ديدگاه قرآن كريم یک مسلمان بايد در مقابل همه مؤمنان متواضع باشد. اما قرآن کریم در دو مورد، از تواضع خاص صحبت  کرده:

1. تواضع فرزند در برابر والدین:

از نظر قرآن کریم انسان بايد تواضع در گفتار و كردار را در برابر پدر و مادرخويش داشته باشد:

وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا[14]

و از سر مهربانى بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو پروردگارا آن دو را رحمت كن چنانكه مرا در خردى پروردند

2. تواضع شاگرد در مقابل استاد خود:

در قرآن کریم در قصه موسی (ع) و خضر (ع)در باره تواضع موسی (ع)چنین آمده است:

قَالَ لَهُ مُوسَى هَلْ أَتَّبِعُكَ عَلَى أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا [15]

موسى به او گفت آيا مى‏توانم از شما پيروى كنم كه از بينشى كه آموخته‏اى به من نيز بياموزى؟

خداوند به ما توفیق متواضع بودن را بدهد، علم و شهرت غافلگیرمان نکند