پرسش: به پایان رمضان نزدیک می شویم. می دانیم که فطریه را باید قبل از نماز عید داد. آیا آیه ای درباره فطریه وجود دارد؟
پاسخ: البته، “(چه بیمار و چه مسافر) کسانی که می توانند روزه بگیرند، باید یک بیچاره را سیر کنند، فطریه بدهند. (سوره بقره، 2/184)
فطریه، برای جبران کم و کاست عبادات پرداخت می شود. عبدالله ابن عباس چنین روایت می کند: پیامبر(ص) می فرمایند: فطریه را برای پاک کردن خطای روزه دارانی که حرف زشتی از دهانشان خارج شده تا برای مسکینان آذوقه شود واجب است. هر کس آن را قبل از نماز عید بدهد، زکات مورد قبول واقع می شود؛ و هر کس بعد از نماز بدهد صدقه ای از صدقات شمرده می شود.(ابو داوود، زکات، 18)
پرسش: پیامبر چطور می تواند کاری را واجب بخواند. آیا او چنین حقی دارد؟
پاسخ: پیامبر، یعنی کسی که پیام را بدون کم و کاست و تغییر انتقال می دهد. در نتیجه سخنانی را که پیامبر فرموده اند، سخنان شخص ایشان نبوده و پیام الهی است. خداوند متعال چنین می فرماید:
مَّنْ يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللّهَ وَمَن تَوَلَّى فَمَا أَرْسَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا
هر كس از پيامبر فرمان برد در حقيقت از خدا فرمان برده و هر كس رويگردان شود ما تو را بر ايشان نگهبان نفرستاده ايم.
پرسش: آیا فطریه واجب نمی باشد؟
پاسخ: فطریه از دیدگاه حنفیان واجب می باشد. از دیدگاه آنها برای اینکه واجب، باید دلیل حتمی داشته و علاوه بر آن به دلیل محکم تری هم تکیه داشته باشد. آنها این حدیث را قبول دارند: “در ازای هر آزاد، برده، کوچک وبزرگ، نیم صاع (حدود یک و نیم کیلوگرم) گندم، و یا یک صاع خرما، و یا یک صاع جو بدهید. (ابو داوود، زکات، 20، حدیث شماره1619). چون پیامبر همۀ کار هایشان را با تکیه بر آیات قرآن انجام می دادند، ما هم همیشه کلیات قرآن و سنت را ملاک کار قرار می دهیم. چونکه خداوند چنین می فرمایند:
وَأَنِ احْكُم بَيْنَهُم بِمَآ أَنزَلَ اللّهُ وَلاَ تَتَّبِعْ أَهْوَاءهُمْ وَاحْذَرْهُمْ أَن يَفْتِنُوكَ عَن بَعْضِ مَا أَنزَلَ اللّهُ إِلَيْكَ فَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يُرِيدُ اللّهُ أَن يُصِيبَهُم بِبَعْضِ ذُنُوبِهِمْ وَإِنَّ كَثِيرًا مِّنَ النَّاسِ لَفَاسِقُونَ
و ميان آنان به موجب آنچه خدا نازل كرده داورى كن و از هواهايشان پيروى مكن و از آنان برحذر باش مبادا تو را در بخشى از آنچه خدا بر تو نازل كرده به فتنه دراندازند پس اگر پشت كردند بدان كه خدا مىخواهد آنان را فقط به [سزاى] پارهاى از گناهانشان برساند و در حقيقت بسيارى از مردم نافرمانند
پیامبر هم بر اساس این آیه چنین حدیثی را فرموده و دادن فطریه را واجب خوانده است.
پرسش:اما ترجمه آیه به این شکل است: “کسانی که قدرت روزه گرفتن را ندارند، فطریه ای به اندازه سیر کردن یک فقیر بدهند.”
پاسخ: متأسفانه این قبیل ترجمه های نادرست پیام مثبت را به منفی تبدیل می کند و باعث تخریب اساس قرآن می شود. چونکه خداوند به کسی که توانایی ندارد مسئولیتی محول نمی کند. (سوره بقره، 286)
پرسش: آیا برای بچه های کوچک هم باید فطریه بدهیم؟
پاسخ: خیر، آنها مکلف به روزه گرفتن نبودند که فطریه بدهند.
پرسش: آیا برای اینکه همه بتوانند فطریه را بدهند مقدار آن کم است؟
پاسخ: مقداری که واجب شده، در حدی است که یک فقیر را در یک روز سیر کند. به همین سبب پیامبر یک صاع که حدودا سه کیلو است، دادن خرما و یا جو را امر فرموده. این مقدار فقیر را برای یک روز سیر می کند. می توان چیز دیگری را که یک فقیر را برای یک روز سیر می کند را هم داد.
پرسش: برخی از علما هم بر این باوند که برای اینکه واجب شرایط برای پرداخت فطریه شد، باید علاوه بر قدرت برطرف کردن تمام احتیاجات به اندازۀ نصاب هم صاحب مال باشد. نصاب هم مقدار 85 گرم طلا و یا به آن ارزش مال اضافی می باشد. چنین فردی فقیر به حساب نمی آید.
پاسخ: این نظر حنفیان است. آنها این را فدیه نمی دانند، بلکه صدقه می دانند. به همین دلیل چنین نظری دارند. فدیه را باید هر مسلمانی که می تواند روزه بگیرد بدهد. فقیران می توانند فطریه بدهند و هم می توانند بگیرند. اگر چیزی برای دادن نداشتند هم مسئولیتی ندارند. چونکه خداوند چنین می فرماید: “خداوند به هیچ کس بیش از حد توانش مسئولیتی محول نمی کند”. (سوره بقره، 2/286)
در روز عید فطر قبل از نماز باید فطریه به جایش برسد. چونکه در حدیثی چنین می فرماید: “هر کس آن فطریه را قبل از نماز عید بدهد زکات مقبول می شود، و هر کس هم بعد نماز بدهد صدقه ای از صدقات محسوب می شود.” (ابوداوود، زکات،18)
پرسش: نماز عید برای زنان چه حکمی دارد؟
پاسخ: برای درک شادی عید باید همبستگی داشت و به اتفاق به نماز رفت. پیامبر(ص) روز عید تمام همسران و دخترانش را به نماز می برد و به تمام زنان هم امر می کرد که در نماز عید شرکت کنند.
ام الاطیه چنین روایت می کند: “در هر دو عید پیامبر(ص) امر می فرمودند که، زنان محیضه، دختران، و زنانی که از خانه خارج نمی شوند، همگی در مکانی که عید جشن گرفته می شود، جمع شوند. محیضه ها از زنان دیگر جدا می ایستادند. (بخاری و مسلم)
تفاوت نماز عید با نماز های دیگر تکبیرهای آن است. این فرمان خداست. خداوند در آیات راجع به رمضان و قربان چنین می فرماید:
وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
و خدا را به پاس آنكه رهنمونيتان كرده است با تکبیر بستاييد و باشد كه شكرگزارى كنيد
لَن يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلَا دِمَاؤُهَا وَلَكِن يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنكُمْ كَذَلِكَ سَخَّرَهَا لَكُمْ لِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَبَشِّرِ الْمُحْسِنِينَ
هرگز [نه] گوشتهاى آنها و نه خونهايشان به خدا نخواهد رسيد ولى [اين] تقواى شماست كه به او میرسد اين گونه [خداوند] آنها را براى شما رام كرد تا خدا را به پاس آنكه شما را هدايت نموده به بزرگى ياد كنيد و نيكوكاران را مژده ده
چون تکبیر را بدون وضو می توان گفت، زنان محیضه می توانند در پشت نشسته و در گفتن تکبیرها شرکت کنند و وظیفۀ خود را به جا آورند.
امروزه زنان از مساجد دور شده اند. باید سعی کرد که دوباره به روزهای گذشته بازگشت و آن گونه که در زمان پیامبر(ص) اعیاد جشن گرفته می شد، در اطراف مساجد مکانهایی بزرگ برای عید درست شود.
